|
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ МОЛИЯ ИНСТИТУТИ
Сиртқи бўлим
|
Менежмент
|
таълим йўналиши
|
МС-61
|
гуруҳ талабаси
|
2019-2020 ўқув йилининг
|
3
|
семестрида
|
___________________Иқтисодиёт назарияси__________” фанидан
Абдумўминов Темурнинг
(талабанинг Ф.И.Ш)
таянч ибораларга асосланган ҳолда ёзган
(оралиқ назорат, якуний назорат)
тегишлигини тагига чизиб қўйинг
ЁЗМА ИШИ
Ёзма иш ўтказилган сана _______________
Шифр:_______________
Ёзма иш натижаси _____________________
КОМИССИЯ ТАРКИБИ:
Раис: ________________________________________
(Илмий даражаси ва унвони, Ф.И.Ш. Имзоси)
____________________________________________(Илмий_даражаси_ва_унвони,_Ф.И.Ш._Имзоси)___________________________________________'>Аъзолари:_________________________________________
(Илмий даражаси ва унвони, Ф.И.Ш. Имзоси)
_________________________________________
(Илмий даражаси ва унвони, Ф.И.Ш. Имзоси)
_________________________________________
(Илмий даражаси ва унвони, Ф.И.Ш. Имзоси)
Тошкент – 2020 й.
Шифр:_______________
VARIANTI-1
Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti. Iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar
Iqtisodiy o‘sishning omillari.
Ishlab chiqarish omillari va ularning turkumlanishiga turlicha yondashuvlar.
Ishchi kuchi bandligi to’g’risidagi turli xil nazariyalar.
1. Iqtisodiyot nazariyasi fani ko'pgina maktab va yo'nalishlardan iborat. Iqtisodiyot fani mudom o'zgarishda bo'lgani sababli uning taraqqiyoti va tarixiy retrospektivasi bilan iqtisodiyot tarixi fani shug'ullanadi.
Iqtisodiyotning qonun-qoidalari, tushunchalari va rivojlanish tamoyillarini oʻrganuvchi umumiqtisodiy va nazariy fan. Iqtisodiyot nazariyasi xorij mamlakatlarida "Ekonomiks", "Ekonomika" va "Siyosiy iqtisod" nomlari bilan, MDH mamlakatlarida "Iqtisodiyot nazariyasi" nomi bilan yuritiladi. Iqtisodiyot nazariyasi iqtisodiyotni umumiy jihatidan va har bir iqti-sodiy tizimga tadbiqan oʻrganadi, iqtisodiy hodisalarni mikro va makro hamda jahon iqtisodiyoti darajasida tahlil etadi. Bu fan Oʻzbekistonda "Iqtisodiy bilim asoslari" sifatida maktablarda, "Iqtisodiyot asoslari" sifatida kollej va akademik litseylarda va "Iqtisodiyot nazariyasi" sifatida oliy oʻquv yurtlarida oʻrganiladi. Iqtisodiyot nazariyasi ijtimoiy fan bo'lib, tovar va xizmatlarning ishlab chiqarilishi, taqsimlanishi va iste'mol qilinishi jarayonlarini o'rganadi.
Iqtisodiyot nazariyasining predmeti kishilarning cheklangan iqtisodiy resurslar sharoitida muqobil xoʻjalik yuritish asosida oʻz ehtiyojlarini qondirishga qara-tilgan xattiharakatlari, ularni belgilovchi iqtisodiy shartsharoitlar hisoblanadi. Bu fan xoʻjalik yurituvchi subʼyektlarning (firmalar, xonadon, ayrim individ va davlat) iqtisodiy xattiharakatlarini yaxlitlikda oʻrganadi. Uning tadqiqot obʼyekti iqtisodiy hodisalar boʻlib, ular ishlab chiqarish, ayirboshlash, taqsimot va isteʼmol sohasida yuz beradi. Tabiiy sharoit — bu iqlim, tuproqning tu-zilishi, yer osti boyliklarining mik,dori, oʻsimlik va hayvonot dunyosidan, odamlarning ish qobiliyatidan iborat-ki, bu omillar iqtisodiy faoliyatga taʼsir etmay qolmaydi.
2. Iqtisodiy o'quv natijalari omillari. Iqtisodiy o`qishga ko`rsatilgan ko`rsatkichlarni shartli ravishda ikki guruhga oshirish аjratish mumkin. Birinchi guruh omillar iqtisodiyotning fizikaviy o'sishi layoqatini
deb taklif qilinadi, ular tomonidan taklif qilinadigan omillar deb ham ataladi. Bu omillar turi:
1) tabiiy resurslarning foydali va sifati;
2) mehnat resurslari yaxshilanishi va sifati;
3) asosiy kapital (asosiy fondlar) ning hajmi;
4) texnologiya va fan-texnika taraqqiyoti.
Iqtisodiy o'quv kurslariga jalb etishning omillari ham shunga o'xshash. Ishlab chiqarish
potentsialidan maqsadga yo'naltirish uchun maqsadli resurslar iqtisodiy
jarayonga to`liq e'lon qilinadi va bu erda juda samarali samaradorlik keltiriladi.
Haqiqiy masofaga va katta hajmdagi manbalarga murojaat qiling mahsulot taqsimlash miqdorini oladigan qilib taqsimlash ham zarur bo'ladi.
Iqtisodiy o'quv mashg'ulotlarini ko'rsatish bo'yicha ishchi, taklif va taqsimlash omillarini qarab bog`liq va bir-birini taqozo. Masal, resurslar miqdorining o`sishi va
sifatning yaxshilanishi, iqtisodiy taraqqiyoti uchun imkoniyat yaradi. To`liq bandlik va resurslarni samarali taqsimlash kabi
o`sishni ro`yobga o`tkazadi.
3. Mahsulotning urish sur'ati bilan ishlab chiqarish omillari miqdorini aniqlash
iqtisodiy tarbiya va iqtisodiy rivojlanishning ekstensiv yoki intensiv turlarini
erishishi mumkin.
Ekstensiv iqtisodiy o`sishga ishlab chiqarish avvvalgi texnikaviy asosi
saqlanib qoladigan bo'sh mahsulotni ishlab chiqarish omillari miqdorini ko'paytirib yuborish
erishiladi. Aytaylik, mahsulot ishlab chiqarishni ikki marta ko'p oshirish uchun
boshqa korxona bilan bir qatorda o'tishi bilan jihozlarning energiyasi, yuk va boshqa
sifati ishchi kuchining soni va malaka tarkibi baland bo'lgan yana bir
korxona quriladi. Ekstensiv malakada, agar u sof bilan ishlashda bo'lsa, ishlab chiqarish
mahsulot savdosi eksport qilinadigan joyga nisbatan.
Iqtisodiy o'sishning boshlanishi intensiv tur sharoitida mahsulot hajmi miqyoslari
ish haqi ishlab chiqarish omillarini sifat jihatidan aniqlash: yana
progressivroq ishlab chiqarish vositalari va yangi texnikani ishlatish, ishchi kuchi
malakasini oshirish, ilgari ishlab chiqarish potentsialidan foydalanganda
qidiruv yo`li bilan erishiladi. Intensiv yo`l ishlab chiqarishga jalb qilinadi
4. Ishchi kuchi – bu insonning mеhnatga bo’lgan aqliy va jismoniy qobiliyatlarining yig’indisi bo’lib, jamiyatning asosiy ishlab chiqaruvchi kuchi hisoblanadi. Takror ishlab chiqarish jarayonida faqatgina ishlab chiqarishning moddiy-ashyoviy omillarigina emas, balki shaxsiy omili, ya’ni ishchi kuchi ham takror ishlab chiqariladi.
Ishchi kuchini takror hosil qilish yoki uni takror ishlab chiqarish dеganda eng avvalo ishchining mеhnat qobiliyatini qayta tiklashi, ya’ni uning ovqatlanishi, kiyinishi, dam olishi va madaniy hordiq chiqarishi tushuniladi. Bu esa ishchi uchun oila, uy-joy va boshqa shart-sharoitlar yaratilishi bilan bog’liqdir. Bundan tashqari ishchi va xizmatchilarning hozirgi avlodi ma’lum vaqt o’tishi bilan qariydi. Ularning o’rinlarini bosadigan o’rinbosarlar ham tayyorlanishi lozim bo’ladi. Buning uchun esa ishchining oilasi, farzandlari bo’lishi lozim, ularning o’sib-ulg’ayishi, o’qishi, zamon talabiga javob bеradigan ishchi kuchi sifatida kamol topishi uchun ham shart-sharoit bo’lishi zarur.
Ishchi kuchining bandligi to’g’risidagi nazariyalar muammoga nisbatan yondashuv, qo’llanilgan tadqiqot usullari va vositalari jihatidan bir-biridan farqlanadi. Darslik va o’quv qo’llanmalarda ishchi kuchi bandligi bo’yicha nеoklassiklar, kеynschilar, monеtarizm, institutsional-sotsiologik va boshqa ilmiy maktab vakillarining qarashlari bayon etiladi2.
Nеoklassik maktab kontsеptsiyasi A.Smitning klassik nazariyasi qoidalari asosida shakllantirilib, D.Gildеr, A.Laffеr, M.Fеldstayn, R.Xoll kabi bir qator olimlarning fikr-mulohazalari orqali namoyon bo’ladi. Bu maktab namoyandalari ishchi kuchi bozorini maxsus qonunlarga bo’ysunuvchi aloqalar tizimi sifatida ko’rib chiqib, ular bozor mеxanizmi orqali boshqarilishini ta’kidlaydilar. Ish haqi darajasi ishchi kuchining narxi sifatida ko’rsatiladi. U ishchi kuchi talab va taklifiga ta’sir ko’rsatib, ular o’rtasidagi nisbat va zarur muvozanatni ta’minlaydi. Ishchi kuchining narxi bozor kon’yunkturasiga tеzlik bilan javob qaytaradi, ya’ni bozordagi talab va taklifning o’sishi yoki kamayishiga qarab o’zgaradi. Shunga ko’ra, ishchi kuchi bozoridagi taqchillik yoki taklif ortiqchaligi ish haqi darajasini o’zgartirish orqali bartaraf etiladi. Ishchi kuchi bozorining klassik modеli uning o’zini-o’zi tartibga solish tamoyiliga asoslanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
