Ўзбeкистон рeспубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкeнт давлат транспорт унивeрситeти «ИҚтисодиёт» факультeти

Логистик тизим ва модий оқимлар тушунчаси


Логистик тизим тушунчаси, логистиканинг асосий (негиз) тушунчаларидан бири ҳисобланади. Иқтисодий механизмлар фаолиятини таъминловчи турли хил тизимлар мавжуд. Ушбу кўпликдан айнан логистик тизимларни, уларни таҳлил қилиш ва янада такомиллаштириш мақсадида, ажратиш лозим.


Логистик тизим хақида гап юритишдан олдин, «тизим» тушунчасини таърифлаб ўтамиз. Тизим (юнончадан олинган бўлиб - қисмлардан ташкил топган бир бутун; бирлашма маъносини англатади) – бу муайян бир бутунликни пайдо қилувчи, ва бир-бири билан алоқа ва муносабатларда бўлувчи унсурлар кўплигидир. Қуйидаги 4-та хусусиятга эга бўлган объектни бемалол «тизим» деб аташимиз мумкин:

1. 
   бутунлик ва алоҳидалик
   
2. 
   ўзаро алоқа
   
3. 
   ташкил этиш, тартиб
   
4. 
   интегратив жиҳатлар (яъни фақат унсурлар биргалигида юзага келадиган ху-сусиятлар)
   

Моддий оқимлар харакати малакали ходимлар томонидан, турли хил техника: транспорт воситалари, ортиш-тушириш ускуналари ва бошқалар ёрдамида амалга оширилади. Шунингдек, логистик жараёнга турли бино ва иншоотлар ҳам жалб этил-ган бўлади. Жараённинг кечиши эса харакатланаётган ва йиғилаётган юкларнинг, уш-бу жараёнга тайёргарлик даражасига ҳам боғлиқ. Юклар ўтишини таъминловчи иш-лаб-чиқариш кучларининг йиғиндиси, яхшими ёмонми, аммо ташкил этилган. Уму-ман олганда, бирор-бир моддий оқимлар мавжуд бўлса, қандайдир товар ўтказувчи тизим ҳам мавжуд бўлади. Одатда, бундай тизимлар махсус лойиҳаланмасдан, айрим унсурларнинг (турли корхоналар ёки уларнинг бўлимлари) фаолияти натижа-сида юзага келадилар.
Логистика, бир-бири билан келишилган материал ўтказувчи (логистик) тизим-ларни лойиҳалашни ўз олдига вазифа қилиб қўяди. Ушбу тизимлардан чиқувчи мод-дий оқимлар параметрлари олдиндан берилган бўлади. Бу тизимлар, уларга кирувчи ишлаб-чиқариш кучларининг юқори даражада келишилганлиги билан, бошқалардан фарқ қиладилар.
Юқорида айтиб ўтилган тизимнинг 4-та хусусиятини, логистик тизимга нисбатан кўриб чиқамиз:
Биринчи хусусият: тизим бу бир-бири билан алоқадор бўлган унсурлар йиғин-дисининг бутунлигидир. Логистик тизимни унсурларга ажратишни турлича амалга ошириш мумкин.
Макродаражада моддий оқим бир корхонадан иккинчисига ўтади, ва унсур сифа-тида ушбу корхоналар, ҳамда уларни боғловчи восита сифатида қаралиши мумкин.
Микродаражадаги логистик тизимни эса қуйидаги тизимчалар кўринишида тас-вирлаш мумкин: (мукаммал қаралганда ушбу тизимчаларнинг ҳар бири мураккаб бир тизим эканлиги аён бўлади)
Харид – ушбу тизимча логистик тизимга моддий оқимни киришини таъминлай-ди.
Ишлаб-чиқаришни режалаштириш ва бошқариш – бу тизимча эса харид ти-зимчасидан моддий оқимни қабул қилиб олади ва турли технологик операцияларни бажариш жараёнида уни бошқариб туради. Айнан ушбу технологик операциялар меҳ-нат предметини меҳнат маҳсулотига айлантирадилар.
Реализация (савдо) – бу тизимча моддий оқимни логистик тизимдан чиқиб ке-тишини таъминлайди.