Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

BGP
(Border Gateway Protocol)-Чегаравий шлюз проколи. Автоном 
тизимлар орасидаги маршрутлаш протоколининг туркумланиши. 
LDP
(Label Distrution Protocol) - FESга боғланган маьлумотларни 
тақсимлаш протоколи.
LSP
(Label Switching Path)- Коммутациянинг белгилар бўйича 
йўналиши. 
RSVP
(Resourse Reservation Protocol) - IP-тармоқларда ресурсларни 
заҳиралаш протоколи. 
MPLS технологиясида боғланиш LSR (Label Switch Router) меткаларни 
коммутациялаш маршрутизатори ѐрдамида амалга оширилади. Бу қурилма 
худди IP-маршрутизаторига ўхшаб каналларни виртуал коммутациялаш 
вазифасини бажаради. IP ва MPLS бир-бири билан боғлиқ бўлиб, IP 
тармоғидан пакетлар MPLS тармоғига келганда уларга 20 бит ҳажмга эга 
метка бирлаштирилади. Бу метка пакетларни MPLS тармоғи бўйлаб 

---

74 
ҳаракатланиш имкони беради. Бу жараѐнни LER (Label Switch Edge Router) 
чегаравий LSP амалга оширади. У MPLS тармоғининг чегарасида 
жойлашади. MPLS тармоғининг ичида бир нечта LSP бўлиши мумкин. Улар 
меткаларни керакли ѐьналишда ҳаракатланишини таьминлайди.
9.6-расм. OSI моделида MPLSнинг тавсифланиши 
Бир йўналишдан кириб келган оқим тармоқнинг чиқишидаги LER 
орқали яна стандарт IP пакет кўринишида узатилади. Охирги LER дан 
битта олдинги маршрутизатор меткаларни очириб ташлайди. 
Ҳақиқатдан ҳам, охирги LER метканинг кейинги қадамдаги жойини 
аниқлайди, MPLS кадридаги меткалар аллақачон IP кўринишига 
келтирилган бўлади. Бу маршрутизаторлар 256 Мбайт оператив хотира 
ва процессор асосида қурилган бўлиб, улар керакли вазифани 
бажаришга йетарли бўлади. У сифатли коммутациялашни амалга ошира 
олади. 
9.7-расм.
 
MPLS технологияси базасида пакетларни узатиш схемаси 
 

---

75 
Охиргидан олдинги LSP (penultimate LSP) қуйидагиларни қилиши 
мумкин: 
1. «swap null» опеациясини бажаради (2-расмда кўрсатилган.)
2.Ёки egress LSP ўрнига белгини ўчириб-поп операциясини бажаради.
LSP - MPLS тармоғи тугуни бўлиб, маршрутизация алгоритмини 
реализациясида иштирок этади ҳамда белгилар бўйича коммутацияни 
бажариди. 
MPLS технологиясининг қуйидаги афзалликларини кўрсатиб ўтиш 
лозим: 
• IP-адрес анализидан алоҳида маршрутлаш имкони, яьни пакетлар IP-
адреслари бўйича эмас, балки MPLS-адреслари бўйича ҳаракатланади. 
Бу кенг спектрдаги хизматлар турини яратиш имконини яратади. 
• Тезкор коммутациялаш, бунда ҳаракатланиш жадвалларидан адресни 
қидириш вақти камаяди. 
• Тармоқнинг ядро ва чегаравий қисмларида функционаллигининг 
бўлиниш, бунда тармоқда ҳавфсизлик ва ишончлилик масалалари 
яхшилинади. 
•Маршрутларни самарали қўллаш 
•QoS(Quality of Service) хизмат кўрсатиш сифатининг ортиши 
• MPLS ѐрдамида VPN тармоқларини қуриш 
MPLS технологияси тармоқларда қўлланиладиган умум стандарт бўлиш 
арафасида, яьни яқин келажакда дунѐ бўйлаб кенг тарқалади ва ўзининг кенг 
имкониятларини очиб беради. Ҳозирда жаҳоннинг гигант компаниялари 
ҳисобланмиш Cisco Systems, Nortel Networks, Lucent Technologies ва 
бошқалар тармоқларни MPLS базасида эксплуатация қилиш ишларини 
таклиф этмоқдалар. Бу технология тез орада бизнинг миллий 
тармоқларимизда ҳам қўлланилиши табиий ҳол, чунки Ўзбекистон ҳам 
жаҳон ахборот интеграциясига юқори суратда қўшилмоқда. Буни 
Uzbektelecom ва East Telecom компанияларинг республикамиз алоқа соҳасида 
олиб бораѐнган самарали фаолиятидан ҳам кўриш мумкин. 
Ҳозирги кунда магистрал IP-тармоқ яратишнинг 2 асосий усули 
мавжуд:‖нуқта-нуқта‖ усулли каналларга боғланган боғланган IP-
маршрутизаторлари ѐрдамида, ѐки IP-маршрутизаторлари асосида ишловчи 
АТМ транспорт тармоғи базасида. MPLSнинг қўлланилиши ҳар иккала 
ҳолатда ҳам самарали.АТМ магистрал тармоғда MPLS бир вақтнинг ўзида 
ҳам мижоз(клийент)ларга АТМнинг стандарт хизматларини тақдим этади, 
ҳам кенг спектрда IP-тармоқлари хизматларини,қўшимча хизматларини 
қўшган ҳолда тақдим этади. Бундай ѐндашув провайдернинг пакет 
хизматларини кенгайтиради, бу билан рақобатбардошликни оширади.MPLS 
ѐрдамида боғланган IP ва АТМ тандеми бу технологияларнинг тарқалишига 
сабабчи бўлади ва хизматлари интеграцияли кенгқамровли тармоқлар 
қурилишига асос бўлади. 

---

76 
9.8-расм. Элементларнинг тармоқда жойлашиши 
MPLS технологияси стандарт бўлишга жуда яқин. Бу йўналишлдаги 
ишлар ҳали охирига етказилмаган бўлсада, Cisco Systems, Nortel Networks va 
Ascend (Lucent бўлими) каби йирик компаниялар MPLS базаси ечимни 
таклиф қилмоқда, хизматлар тақдим этувчлари АТ&Т, Hongkong Telecom, 
Vbnsva ва Swisscom MPLS тармоқларини эксплуатацияси бошланиши 
ҳақида эьлон қилишди.