Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент тўҚимачилик ва енгил саноат институти

2.2. Тикув-трокотаж маҳсулотлари экспорти географияси ва иқтисодий самарадорлиги таҳлили
Ўзбекистонда товарлар ва хизматлар экспортининг 2000-2018 йиллардаги ривожланиши яқин ҳамкор давлатлар кўрсаткичлари билан қиёсий таҳлил этилганда (жадвал 2.2.1.), қуйидаги ҳолат аниқланди.
Жадвал 2.2.1
Жаҳон бозорларидаги товарлар ва хизматлар экспорти кўрсаткичлари тахлили²³

Давлатлар	Кўрсаткичлар
	Экспорт (млрд. АҚШ доллар)		Аҳоли жон бошига экспорт (минг АҚШ доллар)			Экспортнинг Ялпи ички маҳсулотдаги улуши (%)		Экспортнинг импортни қоплаш даражаси (%)
	2000 й	2018й	2000 й	2018 й	2000 й		2018 й	2000 й	2018 й
Хитой	190	2651	0,15	1,9	16		20	0,85	0,96
АҚШ	1075,3	2500,8	3,8	7,6	11		12	1,35	1,25
Россия	110,5	507,8	0,754	3,5	7		31	0,53	0,68
Ўзбекистон	3,3	14	0,115	0,425	24		29	1,11	0,72
Беларусь	7,1	42	0,711	4,4	56		71	1,07	0,98
Қозоғистон	10,2	66,9	0,685	3,6	56		33	0,88	0,67
Украина	18,4	59,1	0,374	1,4	59		45	0,92	1,19
ЖАМИ	7938,4	25025	1,3	3,4	24		30	0,81	0,72

Жадвал 2.2.1 маълумотларига кўра, жаҳон халқаро савдоси экспорти 2000-2018 йилларда 3,2 мартага кўпайган бўлса, бу кўрсакич Ўзбекистонда - 4,2; Хитойда - 14,0; Қозоғистонда - 6,6; Беларусда - 5,9; Россияда - 4,6; Украинада - 3,2 ва АҚШда - 2,3 мартани ташкил этади. Экспорт ҳажмини аҳоли жон бошига ҳисоблаганда, мамлакатимиз юқоридаги давлатлар орасида энг охирги ўринда бўлиб, жаҳондаги барча мамлакатларнинг ўртача кўрсаткичига нисбатан эса 8 баробарга кам. Мазкур кўрсаткичларни юқори даражага кўтариш бўйича муаммолар ечими билан боғлиқ омиллардан фойдаланиш йўналишларини, тикув-трикотаж маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи корхоналар мисолида тадқиқ этишни мақсад қилдик.
Мамлакатда ҳозирги вақтда 7,5 мингга яқин тўқимачилик корхоналари фаолият кўрсатиб, улар томонидан 2018 йилда 32567,4 млрд сўмлик маҳсулот ишлаб чиқарилди. Тўқимачилик тармоғининг жами саноат маҳсулотларидаги улуши 17,2 фоиз бўлиб, ялпи ички маҳсулотдаги салмоғи 6 фоизни ташкил қилди. Тўқимачилик маҳсулотлари экспорти 2018 йилда 1,6 млрд. АҚШ долларига етиб, мамлакат жами экспортининг 11 фоизини ташкил этди. 2018 йилда тўкимачилик маҳсулотлари экспортида тайёр маҳсулотларнинг улуши 55 фоизни ташкил этган бўлса, шундан 20 % тикув- трикотаж, жумладан 10 % тикув маҳсулотларига тўгри келади.
2018 йилда Ўзбекистан дунёда пахта толаси ишлаб чиқариш бўйича олтинчи ва унинг экспорти бўйича ўн биринчи ўринни эғаллаган. Ўзбекистон тўқимачилик саноатида ишчи кучи, энергия, сув ҳамда хом ашёнинг нисбатан арзонлиги туфайли жахон бозоларида маҳсулотлар таннархи бўйича рақобат устунлигига эга. Шунинг учун 1991-2018 йилларда пахта толасини қайта ишлаш хажми 7 фоиздан 58 фоизгача ошди. Бирок, тўқимачилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажмида (пахта толасини ҳисобга олмаганда), тайёр газламалар ва тикув-трикотажлар улуши 2017 йилда 36 фоиз бўлиб, шундан 26 фоизи тайёр кийимларни ташкил этди.