Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент автомобил ва йўллар институти

Экологик хуқуқ синфлари:
Функцияларига қараб экологик хуқуқ муносабатлари “Регулятив” ва
“Мухофазалаш” турларига бўлинади.
·
Регулятив экологик хуқуқ муносабатлари
ижтимоий муносабатларнинг
ривожланишининг табиатдан фойдаланиш ва атроф муҳитни химоя қилишни

---

таъминлашга қаратилган. Бундай хуқуқ муносабатларига: лицензиялаш,
сертификациялаш, аудит, табиий ресурслар. Давлат кадасторини олиб бориш
ва мониторинг.
·
Муҳофаза қилиш экологик хуқуқ муносабатларига
жисмоний ва юридик
шахсларнинг экологик хуқуқини ва қонуний манфаатларини химоя қилиш,
ҳамда экологик қонунбузарлик учун юридик масулиятни ишлатиш киради.
Хуқуқ назариясида “умумий” ва “аниқлаштирилган” экологик хуқуқ
муносабатлари белгиланади.
1.
Умумий
экологик хуқуқ муносабатлари бевосита қонундан келиб
чиқади. Бундай хуқуқ муносабатлари шахс (жисмоний шахс) билан давлат
ўртасида олиб борилади. Бундай холда қонун, юридик омил сифатида
экологик хуқуқ муносабатларини яратади.
Хуқуқ муносабатлари қонуннинг бир қатор нормаларидан пайдо бўлади.
Масалан, “Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида” ги қонуннинг тақиқлаш
хақида, қурилиш хақида, ер участкалари ажратиш тўғрисида ва ҳокозо.
2.
Аниқлаштирилган
қонун муносабатлари юридик фактлар асосида
пайдо бўлади, масалан атмосферага зарарли моддаларнинг чиқарилишига
рухсат олиш, оқова сувларни тўкиш ва бошқалар.
-
Экологик
хуқуқ
муносабатлари
субъектларининг
аниқлиги
даражасига қараб – “ мутлоқ” ва “нисбий” экологик хуқуқ муносабатларига
ажратилади.
1.
Мутлоқ экологик хуқуқ муносабатлари шундан иборатки, унда фақат
бир томонгина аниқланган субъектив хуқуқнинг эгаси, масалан қулай атроф
муҳит холати хақида объектив информацияга эга бўлиш.
Экологик
хуқуқ
муносабатларининг
иккинчи
томонига
юридик
мажбурият юклатилган бўлиб, ушбу қоидага риоя қилиш шахсан ноаниқликда
ҳисобланади.
2.
Нисбий экологик хуқуқ муносабатларида томонлар шахсан аниқланиб
қўйилган бўлади. Масалан зарарли моддаларнинг табиатга таьсирини чегарали
моддаларнинг табиатга таьсирини чегарасини нормалаштириш томони
табиатни муҳофаза қилиш қўмитасининг вилоят қўмиталари ҳисобланади,
бошқа томони – корхоналар ҳисобланиб, улар табиатга шундай таъсир
кўрсатиши мумкин.
-
Экологик хуқуқ муносабатлари орқали экологик хуқуқ нормаларида
кўрсатилган табиатдан фойдаланиш, атроф табиий муҳитни муҳофаза қилиш,
жисмоний ва юридик шахсларнинг экологик хуқуқини ва қонуний
манфаатларини таъминлаш масалалари хал қилинади.
Унинг
элементлари
хуқуқнинг
“субъектлари”,
“объектлари”
ва
“мажбуриятлари” ҳисобланади.
Масалан Ўзбекистон Республикаси Конституцияси томонидан хар қандай
инсоннинг қулай атроф муҳитга эга бўлишга хақлий эканлиги эътироф
этилган. Бундай имкониятлар табиатдан фойдаланишнинг махсус турида
кўрсатиб ўтилган.
-
Ташкилотларнинг экологик хуқуқ имкониятлари қонун томонидан
кўрсатиб ўтилган асослар ва тартиби орқали пайдо бўлади.
-
Экологик харакат имкониятлари – бу жисмоний шахснинг хуқуқ

---

муносабатлари ва экологик хуқуқ субъекти сифатида ўз харакатлари билан
унга тегишли бўлган экологик хуқуқ ва мажбуриятларини амалга ошириши
ҳисобланади.
-
Экологик харакат имкониятининг маъноси шундан иборатки, масалан
ўзининг табиатдан фойдаланишнинг махсус турлари хуқуқидан фойдаланган
холда давлат ваколатли органларидан лицензия олади.
-
Табиатдан
фойдаланиш
хуқуқини,
табиатни
муҳофаза
қилиш
мажбурияти билан тўлдиради. Агар табиатдан фойдаланиш вақтида экологик
зарар етказилса (ёки экоген зарар) фуқоро уни тўлаши кўрсатиб қўйилган.
Экологик хуқуқ имконияти, экологик хуқуқ имкониятидан фарқи доимо қонун
томонидан аниқлаб қўйилган маълум ёшда пайдо бўлади.