Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент автомобил ва йўллар институти

3. Ерларнинг хуқуқий режимини ўзига хослиги.
Инсоннинг хаёт фаолиятида ижтимоий-сиёсий, иқтисодий. сиёсий ва
эологик нуқтаий назарда ер катта рол ўйнайди. Ер- давлатлар худуди,
мустаққил (суверен) хокимиятнинг чегараси. Инсоннинг хўжалик
фаолиятиниг объекти -ер, қишлоқ хўжалиги ва ўрмнчиликниг асосий воситаси
ва унинг умум мехнати предмети сифатида инсонни хеч қандай ёрдамисиз
ривожланиб келмоқда.
Ер- шахарлар, турар жойлар, халқ хўжалигини сохалари учун худудий
операцион базис хисобланади. “Ер”, юридик категория сифатида
қонунчиликда давлат чегаралари доирасида, ер шарининг усти деб қабул
қилинган. Шу маънода ер квадрат метрлар, километрлар, гектарлар билан
ўлчанади.
Ўзбекистон
Республикасининг
“Табиатни
мухофаза
қилиш
тўғрисида”ги қонунида (17 банд) ердан тупроқ сифатида фойдаланиш хақида
кўрсатиб ўтилган, бу қонунчиликда асосан инсоннинг хаёт фаолиятини қамраб
олган, ернинг унумдор қобиғи бўлган ўсимлик дунёси билан бирга яшаш
холати назарда тутилади.

---

Қурулишлар режалаштирилган худудларнинг гумусли қобиқлари бошқа
ерларни унумдорлигини ошириш мақсадида кўчириб олинади. Зарарлий
таъсирлардан хқуқий мухофаза объекти -“Ер” юридик категория сифатида
қаралганда унинг мазмунига бошқа элементлар хам киритилади, аввалам бор
ернинг сифат кўрсткичлари. Ерларнинг ифлосланишидан сақлаш хақида Ер
кодексида асосан ернинг унимдорлиги назарда тутилади.
Юқорида айтилганидек “Тупроқ” органик ва ноорганик омилларнинг
узоқ муддат ичида ўзаъро таъсири натижасида хосил бўлган ернинг унумдор
ташқи қобиғи хисобланади. Унинг қалинлиги бирнеча миллиметрдан то икки
метрни ташкил қилади.
Шунинг учун хам алохида кўрсатиб ўтиш керакки ернинг хуқуқий
мухофазаси унинг нафақат умумий қалинлигини сақлаш, балки (улар асосан
ўзгармас холатда қолади) сақлаш ва қайта тиклаш, сифат холатини
яхшилашдир. Лекин ерни мақсадсиз ишлатиш, босиб олиш холатларидан
сақлаш хам долизарб масала хисобланади.
Ернинг юридик ахамиятли характери шундан иборатки, у “тупроқ” дан
фарқли ўлароқ ер шариниг ташқи қобиғидан ажратиб олиш мумкин бўлмайди.
Шунинг учун хам Рим хуқуқи давридан бери ер ўзгармас мулк хислбланади.
“Ерга”, мулкнинг хуқуқий объекти сифатида тушунча берилганда
асосий эътибор унинг маконий чегараларига ёки ер участкасига ахамият
берилади.
Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида кўрсатилган тупроқнинг
физик, кимёвий, физик-географик сифат характеристикасидаги, шу жумладан
тарихий ва хатто этетик холатини, шунингдек тупроқнинг кўчмас мулк
сифатидаги ўзига хослиги, ерларниг турларга ва категорияларга бўлинишига
асос бўлади.