Республикамизда 2009 – 2012 йилларга мўлжаллаб қабул қилинган инқирозга қарши чора-тадбирлар дастурида назарда тутилган асосий йўналишлар:
I. Экспорт қилувчи корхоналарни қўллаб-қувватлаш ва уларнинг барқарор фаолиятини таъминлаш чора-тадбирлари.
II. Мамлакатимиз товар ишлаб чиқарувчилари ва хизмат кўрсатувчилари маҳсулотларига ички талабни ноинфляциявий рағбатлантириш бўйича чоралар.
III. Иқтисодиётнинг реал сектори соҳасида ресурс базасини кенгайтириш ва инвестицион фаоллик ўсишини таъминлаш чоралари.
IV. Электро-энергетика соҳасини модернизация қилиш, энергия сиғимини қисқартириш ва энергияни тежаш тизимини жорий этиш.
V. Кичик бизнеснинг ривожланишини қўллаб-қувватлашни кучайтириш, аҳоли бандлигига ва янги иш ўринларини ташкил этишга кўмаклашиш.
Мамлакатимизда жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозининг салбий оқибатларини бартараф этиш бўйича 2009-20012 йилларга мўлжаллаб қабул қилинган Инқирозга қарши чора-тадбирлар дастури Ўзбекистонни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг энг устувор йўналиши ҳисобланади.
маърузачи: З.Аллаберганов
Жаҳон мамлакатларининг инқирозга қарши курашга сарфланган молиявий харажатлари
Янги ишлаш жойига кўчиб ўтиш натижасида асосий иш жойини вақтинча йўқотган, лекин фаол иш излаётганлар
Таркибий ишсизлик
Истеъмолчи талаби ва технологиядаги ўзгаришлар оқибати ҳисобланган таркибий силжишлар натижасида келиб чиқади
Циклик ишсизлик
Иқтисодий циклнинг инқироз фазаси билан боғлиқ равишда келиб чиқади ва мажбурий ишсизлик ҳисобланади
5. Ишсизлик ва унинг турлари. Ишсизлик даражасини аниқлаш
Маърузачи:З.Аллаберганов
Намоён бўлиш хусусиятига кўра
Худудий ишсизлик
Худудий, тарихий, демографик, маданий, миллий ва ижтимоий – руҳий омиллар билан боғлиқ ҳолда мавжуд бўлади
Яширин ишсизлик
Фаол аҳолининг иш куни ёки иш ҳафтаси давомида тўлиқ банд бўлмаган қисми
Турғун ишсизлик
Меҳнатга лаёқатли аҳолининг иш жойини йўқотган ишсизлик нафақасини олишдан маҳрум бўлган ва меҳнат фаолиятига ҳеч қандай қизиқиши бўлмаган қисми
Ихтиёрий ишсизлик
Муассасавий ишсизлик
Технологик ишсизлик
Банд аҳолининг меҳнат фаолиятидан ўз хоҳиши бўйича четлашиши натижасида келиб чиқади ва табиий ишсизлик тури ҳисобланади.
Муассасавий (институционал) ўзгаришлар натижасида ва асосан бозор инфратузилмаси амал қилиши оқибатида келиб чиқади
Ишлаб чиқаришнинг технологик усули ўзгариши, хусусан механизация, автоматлаштириш, роботлаштириш ва информацион технологияларни эґаллаш натижасида вужудга келади
Маърузачи:З.Аллаберганов
Ишсизликнинг табиий
Ёки муқаррар даражаси
Фрикцион
ишсизлар
Таркибий
ишсизлар
=
+
Ишчи кучи сони
=
Ишловчилар
ёки
банд бўлганлар
+
Фаол иш
изловчилар
ёки ишсизлар
Маърузачи:З.Аллаберганов
Ўзбекистонда ишсизлар сони ва ишсизлик даражаси
Ўзбекистонда январь-сентябрь ойларида ишсизлик даражаси 11,1 фоизни ташкил этиб, йилнинг биринчи ярим йиллигига нисбатан 2,1 фоизга камайди. Тадқиқотларга кўра, мамлакатда меҳнат ресурслари сони 19,1 млн кишини, республикадан ташқарига ишга кетганлар сони 1,9 млн кишини ташкил этган. Ўзбекистонда ишга муҳтож бўлганларнинг умумий сони 1,6 млн кишидан ошган.
Маърузачи:З.Аллаберганов
Ишсизликнинг иқтисодий оқибати – бу ишсизликнинг табиий даражасидан юқори бўлиши натижасида жамият томонидан «йўқотилган» ёки ишлаб чиқарилмаган маҳсулотдир.
2. Ишсизликнинг иқтисодий ва ижтимоий оқибатлари.
Ишлаб чиқарилмаган
(«йўқотилган»)
маҳсулот
Потенциал ЯММ
(ЯИМ)
Ҳақиқий ЯММ
(ЯИМ)
Ишсизлик табиий даражасидан паст бўлганда ишлаб чиқарилган ҳақиқий ЯММ(ЯИМ) ҳажми унинг потенциал ҳажмидан ортиб кетиши мумкин. Бунинг асосий сабаблари: қўшимча сменаларни жорий қилиш; капитал ускуналардан меъёрида белгиланган вақтдан ортиқча фойдаланиш; иш вақтидан ортиқча ишлаш; ўриндошлик ишларда банд бўлиш
Маърузачи:З.Аллаберганов
Р
Р2
Р3
Р1
Нархлар даражаси
0 u2 u3 u1 u
Ишсизлик даражаси
Филлипс эгри чизиғи.
Маърузачи:З.Аллаберганов
Ишсизликнинг ижтимоий оқибатлари
Ишсизликнинг ижтимоий оқибатлари
касб малакаси ва маҳорати йўқолиб бориши;
психик - руҳий зўриқишнинг кучайиши;
жиноятчиликнинг ўсиши ва ижтимоий ҳамда сиёсий тартибсизликларнинг ортиши;
оилавий муҳитнинг ёмонлашуви ва ажралишларнинг кўпайиши
Маърузачи:З.Аллаберганов
Инфляция намоён бўлади:
товар (хизмат)ларнинг мавжуд таклифига нисбатан
муомаладаги нақд пуллар ёки молиявий активлар ҳажмининг ҳаддан ташқари ортиб кетишида;
пулнинг сотиб олиш лаёқатининг пасайиб боришида;
нархларнинг узоқ муддатли умумий ўсишида.
Маърузачи:З.Аллаберганов
Инфляциянинг келиб чиқиш сабаблари
Марказий банкнинг пул массасини кўпайтиришга қаратилган сиёсати;
Давлат бюджети харажатларининг даромадларидан ошиб кетиши;
иқтисодиётнинг миллийлаштирилиши;
бозорнинг ҳолати, унда рақобат механизмининг амал қилиш даражаси;
давлатнинг оширилган солиқ солишга қаратилган сиёсати;
ишлаб чиқариш харажатларининг ортиб бориши (маҳсулот бирлигига);
иқтисодиётнинг турли тармоқлари ўртасидаги номутаносиблик кучаяди;
инвестицион товарлар ва узоқ муддат фойдаланиладиган истеъмол товарлари ишлаб чиқа-рувчи корхоналар иқтисодий аҳволи оғирлашади;
инвестициялар фоизининг реал ставкаси ва фоизли даромадлар камаяди.
бўш пул маблағларининг ишлаб чиқариш соҳасидан муомала соҳасига оқими кучаяди;
бюджет даромадлари қадрсизланади ва бюджет тақчиллиги кучаяди;
давлатнинг ички ва ташқи қарзлари миқдори ўсиб боради;
бартер айирбошлаш ўз ўрнига эга бўлади.
Маърузачи:З.Аллаберганов
Инфляция турлари
I. Нархларнинг ўсиш суръатига кўра:
меъёридаги инфляция (йилига 3–5%)
ўрмалаб борувчи инфляция (йилига 29–200%)
шиддатли инфляция
гиперинфляция (ойига 50% ва ундан ортиқ).
II. Келиб чиқиш сабабларига қараб:(Талаб ва таклиф инфляция)
III. Намоён бўлиш даражасига кўра(ошкора ва яширин )
IV. Тахмин қилишга кўра: (кутилаётган ва кутилмаган )
V. Қамров доираси бўйича: (мамлакат миқёсидаги ва жаҳон хўжалиги доирасидаги )
Пигу эффекти. Бу инглиз иқтисодчиси Артур Пигу (1877-1959й) номи билан боғлиқ, Унга кўра меъёрида амал қиладиган бозор иқтисодиёти шароитида инфляциянинг кутилиши аҳоли томонидан нархларнинг ўсишига қисқа вақтда рўй берадиган ҳолат деб қаралишига ва оқибатда нархлар пасайгунча уларнинг пул сарфларининг камайишига сабаб бўлади. Бу ўз навбатида талабни камайтиради ва охири оқибатда нархлар пасайиши кузатилади.
Маърузачи:З.Аллаберганов
Инфляциядан ютқазмайдиган ёки ундан наф кўрадиган қатламлар
Товарлар, хом ашё, фонд биржасида ва валюта бозорларида воситачилик қилувчилар;
қарз олган жисмоний ва ҳуқуқий шахслар;
пулини ўз вақтида кўчмас мулк, қимматбаҳо ва ноёб буюмлар ҳамда барқарор чет эл валюталарига алмаштирганлар;
давлат тузилмасида ва бозорда монопол мавқега эга бўлганлар;
кундалик зарурий истеъмол товарларини ишлаб чиқарувчилар.
Маърузачи:З.Аллаберганов
Дефляция – инфляцияга қарама-қарши жараённи, яъни нархлар умумий даражасининг пасайиб боришини билдиради.
Инфляция даврида миллий пул бирлиги қуйидагиларга нисбатан қадрсизланади.
товар (хизмат)ларга;
олтин ва бошқа қимматбаҳо металларга;
барқарор чет эл валюталарига.
Маърузачи:З.Аллаберганов
Давлатнинг инфляцияга қарши сиёсати, инфляциянинг иж-тимоий-иқтисодий оқибатларини юмшатиш, яъни инфляция ус-тидан назорат ўрнатиш ва нархлар ўсишини нисбатан паст даражада ушлаб туришга қаратилади.
Давлатнинг инфляцияни жиловлашга қаратилган узоқ муддатли (стратегик) чора-тадбирлари
I. Ишлаб чиқаришни рағбатлантиришга қаратилган тадбирлар:
II. Бюджет тақчиллигини камайтиришга қаратилган тадбирлар:
III. Пул массасини тартибга солишга қаратилган тадбирлар.
IV. Ташқи омилларнинг таъсирини камайтиришга қаратилган тадбирлар:
Маърузачи:З.Аллаберганов
Давлатнинг инфляцияни жиловлашга қаратилган қисқа муддатли тадбирлари
Қўшимча турдаги маҳсулот ишлаб чиқарувчи ва хизматлар кўрсатувчи корхоналарга имтиёзлар бериш;
истеъмол товарлари импортини кенгайтириш;
янги хусусий корхоналар акцияларини сотишни рағбатлантириш;
муддатли омонатларга юқори фоиз ставкаларини белгилаш;
ички бозор рақобатбардош бўлган шароитда миллий валюта курсини ошириш;
давлат олтин ва валюта захираларидан қисман инфляцияни жиловлашда фойдаланиш
