Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети

12-МАЪРУЗА. ХУРМОНИ ПАЙВАНДЛАШ ТЕХНИКАСИ
Пайвандлаш деб бир ўсимликнинг куртаги ёки қаламчасини кесиб олиб иккинчи ўсимликка улашга айтилади. Мевали ўсимликларнинг жуда кўпи пайвандлаш йўли билан кўпайтирилади. Пайвандлаш йўли билан пайванд устнинг ўсиш ҳарактерини ўзлаштириш, барвақт ҳосилга киритиш, ҳосилдорликни ошириш ва ҳосил сифатини яхшилаш мумкин. Пайвандланадиган дарахт икки қисмдан: пайвандтаг ва пайванд устдан иборат бўлади. Пайвандтаг- бир бутун ўсимлик ёки ўсимликнинг бир бўлаги бўлиб, унга куртак ёки навда пайванд қилинади. Пайвандтаг мевачиликда мевали дарахтларнинг пойдевори ҳисобланади. Пайвандтаглар келиб чиқишига кўра ёввойи ҳамда маданий, ўсиш кучига қараб кучли, ўртача ва кучсиз ўсувчи бўлади. Пайвандтаглар уруғдан ёки вегетатив йўл билан кўпайтирилади. Пайвандтакка уланадиган қаламча ёки куртак пайванд уст дейилади. У маданий ўсимликнинг бир қисми бўлиб, мазкур нав хусусиятлари ва бошқа белгиларини тўла сақлайди.
Пайвандлаш маълум мақсад учун мевали ва манзарали ўсимликларни вегетатив йўл билан кўпайтириш, бир навни иккинчи нав билан алмаштириш, бир туп дарахтда бин неча навларни ўстириш, кўчатзорларда тоза навли мевали дарахт кўчатларини етиштириш учун қўлланилади.
Пайвандтаг билан пайвандуст ботаник ҳамда физиологик жиҳатдан бир-бирига мос тушадиган ва яхши уланиб ўсиб кетадиган бўлиши керак.
Куртак ва қаламчаларни пайвандлашда пайвандуст она ўсимликдан олинади, куртак пайвандта пайвандтагга битта куртак, қаламча пайвандда 2-3 куртакли қаламча уланади.
Пайвандлаш учун асбоб ва ускуналар. Пайвандлашга киришишдан аввал керакли асбоб ва ускуналарни тайёрлаб қўйиш лозим. Буларга боғ пичоғи, пайвандлаш пичоқлари, ток қайчи, боғлов материаллари, полителин плёнкадан тайёрланган ленталар, тоза матолар, челак, қайрақтош, боғ малҳами, этикеткалар, ёзиб борадиган журнал киради. Пичоқлар тоза ва ўткир бўлиши керак. Пайванд қилинган жойни боғлаш учун плёнкаларнинг эни 1 см атроқида, узунлиги 30-35 см қилиб тайёрланади.
Пайвандлаш усуллари. Боғдорчиликда қўлланиладиган пайвандлашнинг икки усули яъни куртак пайванд ва қаламча пайванд кенг тарқалган.
Куртак пайванд. Пайвандлашнинг бу усули энг кўп тарқалган бўлиб, қулай, осон ва арзон усул ҳисобланади. Куртак пайванд июль ойининг ўрталаридан сентябр ойининг ўрталаригача давом этади. Куртак пайванд баҳорда дарахт танасида, шира ҳаракати бошланиб, пўстлоқ танадан кўчадиган вақтда бажарилса ҳам бўлади, лкеин баҳорги пайвандда куртакларнинг кўкариш даражаси фоизи бир мунча паст бўлади. Куртак пайванд қилишдан 4-5 кун олдин пайвандтаг кўчатлари қондириб суғорилади, илдиз бўғизидан 15-20 см юқоридаги барча ён шохчалари олиб ташланади ва тоза намли мато билан яхшилаб артилади.
Пайванд қилинадиган куртаклар ҳосилга кирган, нав хусусиятлари яхши бўлган дарахт қаламчаларидан олинади. Қаламча олинадиган дарахтлар аввалдан танланиб уларга белги қўйилади. Қаламчалан кун салқин вақтда олинади. Ҳар бир қаламчада пайвандга яроқли 8-10 куртак бўлиши керак. Қаламчалар 0,5-1 см барг бандини олдириб олинади.
Пайвандлашда қаламчанинг ўрта қисмидаги куртаклари олинади. Пайвандлаш вақтида қаламчалар намли матоларга ўралган ҳолда салқин жойларда сақланиши керак.