Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тдпу ҳузуридаги педагог кадрларни қайта

Муаммоли таълим технологиялари
– 
талабаларда ижодий 
изланиш, кичик тадқиқотларни амалга ошириш, муайян 
фаразларни илгари суриш, натижаларни асослаш, маълум 
хулосаларга келиш каби кўникма ва малакаларни шакллантиришга 
хизмат қиладиган таълим технологиялари
- 
муаммоли баѐн; 
- 
муаммоли маъруза;
- 
эвристик суҳбат;
- 
муаммоли намойиш;
- 
изланишга асосланган амалий машғулот; 
- 
ижодий топшириқ; 
- 
хаѐлий муаммоли тажриба; 
- 
муаммо фаразларини шакллантириш; 
- 
масалаларни муаммоли ечишнинг оптимал вариант
-
ларини танлаш; 
- 
муаммоли вазифа; 
- 
муаммоли ўйин
113

---

этади. Шу сабабли ўқитувчилар уларни тўғри танлашга эътибор 
қаратишлари зарур. Қуйидагилар муаммоли таълимнинг асосий 
методлари саналади
(33-
расм)
: 
 
33-
расм. Муаммоли таълим методлари
 
III. Кейс
-
стади технологияси. 
Муаммоли вазиятларни яратиш 
ва уларни ҳал қилишга доир ўқув топшириқларини ишлаб 
чиқишда “Кейс
-
стади”
технологияси бугунги кунда кенг 
қўлланилмоқда. Ушбу технология бугунги кунда етакчи хорижий 
мамлакатлар таълими амалиѐтида кенг оммалашган ўқув 
технологияси саналади.
Технология талабаларни ҳар қандай мазмунга эга вазиятни 
ўрганиш ва таҳлил қилишга ўргатади. Унинг негизида муайян 
муаммоли вазиятни ҳал қилиш жараѐнининг умумий моҳиятини 
акс эттирувчи элементлар ѐтади. Булар қуйидагилардир: 
Методлар
 
“Кейс
-
стади”
технологияси 
(ингл. “cаsе” 
– 
чемодан, метод, 
“сtudy” 
– 
муаммоли вазият; вазиятли таҳлил ѐки муаммоли 
вазиятларни таҳлил қилиш) 
– 
талабаларда аниқ, реал ѐки сунъий 
яратилган муаммоли вазиятни таҳлил қилиш орқали энг мақбул 
вариантларини топиш кўникмаларини шакллантиришга хизмат 
қиладиган технология
Қисман ижодий метод
Ижодий метод
Муаммоли баѐн
методи
Муаммоли вазиятларни 
яратиш методи
Эвристик метод
Тадқиқот методи
114

---

“Кейс
-
стади” технологияси
дастлаб 1870 йилда АҚШнинг 
Гарвард университетининг ҳуқуқ мактабида, 1924 йилда бизнес 
мактабида 
қўлланилган. 
Ҳозирда 
технология
хорижий 
мамлакатларда иқтисодиѐт
, 
бизнес соҳаларида ҳам кенг 
қўлланилмоқда. Россияда эса у ўтган асрнинг 80
-
йилларида 
дастлаб МДУда, кейинчалик эса бошқа таълим муассасаларида 
ҳам фаол қўлланила бошланди. Ўзбекистонда “Кейс
-
стади” методи 
таълим жараѐнига мустақиллик йилларидагина тадбиқ
этилди. 
Кейс
-
стадининг икки
классик мактаби
мавжуд
:
Хорижий таълимида кейсларни қўллашга нисбатан шундай 
ѐндошув
мавжуд: 
кейс
– 
реал ҳаѐтнинг “бир парчасидир” (ингл. 
“True life”).
Чет эллардаги бизнес
-
мактабларда одатий вазиятларни 
ўрганишга ўқув вақтининг ўртача 25 %дан 90 %гача бўлган қисми
ажратилади. Масалан, Чикаго университети бизнес
-
мактабида 
ўқув вақтининг 25 % кейслар улушига, Колумбия
университетида 
– 
30 %, Уортонда эса 
– 40 % 
тўғри келади
. 
Машғулотларни ушбу 
услуб бўйича ўтказишга ажратиладиган соатлар сони бўйича 
Гарвард етакчилик қилади. Оддий талаба таълим даврида 700 
тагача кейсларни кўриб чиқади ва бунинг учун ўқув вақтининг 90 
%гача қисмини сарфлайди.
Таълим шакллари, таълим методлари, таълим воситалари, таълим 
жараѐнини бошқариш усул ва воситалари, муаммони ҳал қилиш 
юзасидан олиб борилаѐтган илмий изланишнинг усул ва 
воситалари, ахборотларни тўплаш, уларни ўрганиш усул ва 
воситалари, илмий таҳлилнинг усул ва воситалари, ўқитувчи ва 
ўқувчи (талаба) ўртасидаги таълимий алоқанинг усул ва 
воситалари, ўқув натижалари
1. 
Гарвард (Америкада
); 
2. 
Манчестер 
(
Европада
)
115

---

Таълимий характердаги кейсларнинг 
турлари
қуйидагилардир: 
Технология талабаларда предметни ўзлаштиришга бўлган 
қизиқишни, амалий кўникмаларни, вазиятни таҳлил қилиш ва 
тўғри қарор
қабул қилишга нисбатан ижодий ѐндашиш 
малакаларини ривожлантиради, турли муаммоли вазиятлар ва 
уларни ҳал қилиш асосида улар томонидан билимларнинг фаол 
ўзлаштирилиши учун имконият яратади.
Таълимда қўлланиладиган “Кейс стади”нинг тайѐр вариантлари 
ҳам мавжуд бўлиб, уларни сотиб олиш мумкин. Бироқ, энг 
самарали йўл ҳар бир фан бўйича кейсларнинг мустақил 
яратилишига эришишдир. Биргина Гарвард университетида йилига 
700 та кейс ишлаб чиқилади. Уларнинг нархи 10 $. Аммо баъзи 
кейсларнинг нархи 500 та 1000 $
гача. Лондон бизнес мактаби ва 
бошқа бизнес мактаблар ўзларида 340 нафарга яқин 
иштирокчиларни бирлаштирган ҳолда кейсларни яратиш билан 
шуғулланади.
“Кейс
-
стади” ѐрдамида талабалар қуйидаги кўникма, малакаларга 
эга бўлади: