Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Тарих факультети Ижтимоий фанлар кафедраси

ИЖТИМОИЙ ИШ НАЗАРИЯСИ ВА МЕТОДЛАРИ 
Ижтимоий иш назарияси. Ижтимоий йўналтирилган моделлар. Психологик 
йўналтирилган моделлар. Комплекс йўналтирилган моделлар. Ижтимоий 
ишнинг фанлараро хусусияти. Ижтимоий иш методлари. 
Ижтимоий ишнинг асосий моделлари унинг турлиҳил мактаблари 
эволюциясини, ижтимоий иш мазмун-моҳиятида ва шаклларидаги 
ўзгаришларни акс эттиради. Ҳар бир модель назарий қоидаларга эга, инсон 
ва жамият тўғрисидаги турдаги фанлар билан боғлиқ, ижтимоий ишнинг 
муайян мазмунига эга. Ижтимоий ишга бағишланган адабиётлардаунинг 
замонавий моделларини ижтимоий йўналтирилган, психик йўналтирилган ва 
комплексйўналтирилган моделларга бўлиш анъанага айланган. 
Унга энг кучли таъсир қилган ва таъсир кўрсатаётган турдош фанларга 
нисбатан ижтимоий иш соҳасидаги назарий ёндашувларнинг таҳлили бундай 

---

таснифлашнинг асоси ҳисобланади. Ижтимоий йўналтирилган моделлар 
социологик концепциялар билан узвий боғлиқ, ижтимоий ривожланиш
қонуниятларини билишга, жамиятни таркибий тузишга, унинг ижтимоий 
институтарининг ўзаро алокаларига таянади. 
Замонавий ижтимоий йўналтирилган моделлар орасида қуйидагилар 
кўпрок танилди: экология назарияси («у ҳаёт модели»); ижтимоий-радикал 
модель; тизимли модель. 
Ижтимоий ишда ҳаёт модели категорияси экология тизимлари назариясининг 
асосий тушунчасига айланди. Ҳаёт модели одамларни борлиқнинг кўп 
қиррали шарт-шароитларига доимий равишда мослашиб борадиган ҳаёт 
фаолиятининг субъектлари сифатида қарайди, ҳаётий тизимлар (кишилар, 
уларнинг бирлашмалари) 3 муҳити билан яхши мувозанатни сақлашга 
ҳаракат қилишлари керак. Ушбу нуқтаи назардан одамларнинг
мослашувчанлик қобилиятларини кучайтириш, шунингдек уларнинг 
муҳитига таъсир қилиш ижтимоий ишнинг бош мақсади ҳисобланади. 
Тизимли экологик ёндашиш аҳолини ижтимоий таъминлаш ва қўллаб-
қувватлаш тизими фаолиятини ташкил этишда кенг кўламда намоён 
бўлади. Ижтимоий ишни назарий асослашнинг ижтимоий-радикал модели 
асосида инсон ҳуқуқи учунҳаракат қилиш ётади. Мазкур ёндашув 
доирасида қуйидаги қоидалар эълон қилинади. Биринчидан, баъзи гуруҳлар 
(масалан, 
ёшлар, 
аёллар) 
ижтимоий 
эксплуатация 
қилинадиган 
гуруҳларҳисобланади. Иккинчидан, ҳукмрон иқтисодий ва ижтимоий 
гуруҳларнинг манфаатлари 
ушбугуруҳларни маргиналлаштиради ва уларнинг ҳаётий имкониятларини 
камайтиради. Учинчидан, ижтимоий институтлар ўз шакли, қонунлари 
вабошқариш асосларини ўзгартирмагунига қадар барча одамлар учун 
имкониятларнинг тенглигига эришиб бўлмайди.
12
Ижтимоий ишнинг қатъий 
модели турли ижтимоий гуруҳлар вакиллари онгиниҳимояқилиш ва 
ривожлантириш модели сифатида кўрилади, унинг «ваколатлар бериш», 
ижтимоий адвокатура сингари шакллари асосланади.Ҳимоя қилиш ва 
«ваколатлар бериш» технологияси жабрланган, юз ўгирилган 
гуруҳларга 
кирадиган 
мижозларнинг 
ижтимоий 
қобилиятларини 
ривожлантиришга қаратилган, боз устига ҳокимият тузилмаларининг 
таъсирини, синфий мансубликни ҳисобга олишга урғу берилади.