Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ш. З. Умарованинг таҳрири остида

4.2. Дорихона турлари, вазифалари ва функциялари
Дорихона дори воситаларини тайёрлаш, қадоқлаш, уларнинг сифатини назорат қилиш, шунингдек даволаш ҳамда касалликнинг олдини олишга мўлжалланган дори воситалари, тиббий буюмларни, санитария ва гигиена ашёларини, шифобахш озиқ –овқатларни, маъданли сувларни, даволаш – косметика маҳсулотларни харид қилиш, сақлаш ва сотишни амалга оширувчи тиббиёт муассасасидир.
Дорихона дори воситалари ва тиббий буюмлар харакатидаги, яъни ишлаб чиқарувчидан то истеъмолчигача бўлган якунловчи бўғин бўлиб ҳисобланади. Чакана савдо бу тадбиркорлик мақсадида эмас, балки аҳолининг шахсий, оилавий ёки уй шароити эҳтиёжини қондириш учун амалга оширилади.
Дорихоналар жумласига дорихоналар ва уларни шахобчалари, даволаш профилактика муассасаларининг дорихоналари, қишлоқ шифокорлик пунктлари қошидаги дорихоналар, шунингдек, шифохоналараро дорихоналар ҳам дорихона ташкилотлари таркибига киради.
Айрим ҳолатларда дорихоналар ихтисослаштирилган бўлади, чунки маҳсуслаштирилган дорихоналар, аҳолини ва даволаш-профилактика муассасаларни юқори сифатли фаолиятни таъминлаш хизматига эга бўлиб, қуйидаги сифат кўрсатгичлари билан фарк қилади:

• 
  тайёр дори воситаларини олди-сотди савдоси билан шуғулланадиган маҳсус тайёр дори воситалар билан савдо қилувчи дорихоналар;
  
• 
  таъминоти, фаолияти, хусусияти билан фарқ қиладиган майда улгуржи савдо ва шифохоналараро дорихоналар;
  
• 
  алоҳида контингентли беморларга хизмат қиладиган болалар ва ёши улуғ қарияларга хизмат қиладиган гериатрик дорихоналар;
  
• 
  сотилаётган дори воситаларни маҳсус гуруҳларига хос дори воситалари, доривор ўсимликлар билан савдо қиладиган дорихоналар, гомеопатик дорихоналар, ва маҳсус касалликларни даволашга ихтисослаштирилган (тери-таносил, руҳий ва диабет касаллари учун) дорихоналар, ўқув ишлаб чиқариш дорихоналари бўлиши мумкин. Акциядорлик дорихоналар эса, ўз фаолиятларини кўрсатишда туман, шаҳар, қишлоқ худудида жойлашиб аҳолига дори воситалари ва бошқа тиббиёт буюмлари савдоси билан хизмат қиладилар.
  

Тайёр дори воситалари савдоси билан хизмат қиладиган дорихоналар асосан шаҳарларда, қишлоқларда, поликлиникалар қошида ва бошқа жойларда ташкил қилиниб, улар аҳолини рецепт асосида ёки рецептсиз беришга руҳсат этилган дори воситалари, тиббий буюмлар, санитария-гигиена, буюмлари, боғлов материаллари ва беморларни парвариш қилишда ишлатиладиган ашёлар билан узлуксиз таъминлаб турадилар.
Махсус, болаларга хизмат қиладиган дорихоналар асосан катта шаҳарларда ёки вилоят марказларида ташкил этилиб, болалар учун ишлаб чиқарилган кичик дозада тайёрланган дори воситалари ёки экстемпорал равишда рецепт асосида тайёрланадиган дори воситалари билан савдони амалга оширади. Дорихонада дори тайёрлаш учун зарур дори хом ашёлари (субстанциялар) ва ёрдамчи материаллар захираси бўлиши зарур. Шунингдек, болалар учун тайёрланадиган дори воситалари бошқа тайёрланадиган дори воситаларидан, таъми, ранги ва ташқи кўриниши билан фарқ қилиши кўзда тутилади.
Гериатрик дорихоналар асосан, ёши улуғ инсонларга хизмат қилиш учун ихтисослаштирилган бўлиб, ушбу дорихоналарда карияларни ёши, руҳий физиологик ҳолатларини эътиборга олиб, тегишли тартибда шифокорлар томонидан ёзиб берилган рецептлар асосида дори воситаларини беришлари кўзда тутилган. Шунингдек, ушбу дорихоналар дори воситаларни сақлаш, ичиш тартиб-қоидаларини уларга аниқ тушунтириб беришлари ва қарияларга дори воситаларини қабул қилиш бўйича маслахат берувчи марказ ҳисобланади.
Гериатрик дорихоналар шу тоифадаги аҳолини дори воситаси билан таъминланаётганлигини ҳар тарафлама таҳлил қилиб, улар учун зарур дори воситалари ва тиббий буюмлар эҳтиёжини доимо ўрганиб боради ва бу савдо ассортиментини дорихонада узлуксиз равишда бўлишини таъминлайди.
Доривор ўсимликлар дорихонаси одатда йирик шаҳарларда ва вилоят марказларида аҳолини доривор ўсимликлардан тайёрланган дори воситалари дамлама, қайнатма ҳолида шифокорлар рецепти билан ва рецептсиз ҳар хил чойлар ҳолида, шарбатлар шаклида фитобарларда тайёрлаб, аҳоли учун фойдали ва нисбатан безарар бўлган дори воситалари билан таъминлаш учун ташкил қилинади.
Бу дорихоналарнинг рецептурасида ўзига хос мураккаблик томонлари ҳам мавжуд чунки, айрим йиғмалар таркибига ўнлаб доривор ўсимликлар хом ашёси киритилади, шунинг учун бу йиғмаларни тайёрлаш белгиланган тартиб асосида амалга оширилиб, фармацевтдан ўзига хос билим ва махоратни талаб этади.
Доривор ўсимликлардан тайёрланган дори воситаларга аҳоли эҳтиёжини қондириш айрим ҳолларда фармацевтлар ва шифокорлар ҳамкорлигида чой, қайнатма, дамлама ёки коктейл шаклида дорихонани ўзида алоҳида бўлимларда ва фитобарларда ташкил қилиниши ҳам мумкин.
Гомеопатик воситалар муомаласини амалга оширувчи дорихоналар ҳам ихтисослаштирилган дорихоналар туркумига кириб, улар ҳам маълум даражада аҳолини ўзига хос гомеопатик рецептлар асосида тайёрланган дори воситасилари билан таъминлашга ёрдам беради. Ушбу дорихоналарни иложи борича, гериатрик беморларни даволаш учун ташкил қилинган маҳсус даволаш ва даволаш-профилактика муассасалари атрофида бўлиши мақсадга мувофиқдир.
Гомеопатик дорихоналарда дори воситалари асосан, тайёр дори воситалари шаклида берилади, лекин бу хилдаги дорихоналарда ҳам экстремпорал ҳолда айрим дори воситаларини тайёрлаш ишларини йўлга қўйиш мумкин. Ҳозирги кунда алоҳида мақомга эга бўлган гомеопатик дорихоналар Республикамизда ташкил этилган эмас, лекин маълум дорихоналарда алоҳида гомеопатия бўлими сифатида ташкил қилинган. Таъкидлаш жоизки, Тошкент фармацевтика институтининг мутахасисслик кафедраларида кўплаб гомеопатик дори шакллари технологияси, айниқса Республикамизда мавжуд бўлган хом ашёлардан асос сифатида фойдаланиб амалиётда қўллаш учун илмий ишланмалар яратилган.
Ўқув ишлаб чиқариш дорихоналари асосан, ёш мутахассисларни ва юқори курс талабаларни тайёрлаш, магистратура амалиёти машғулотларини ўтказиш, ҳамда фармацевтларни малакасини ошириш учун база сифатида ташкил қилиниб, шу билан бирга аҳолини ва даволаш-профилактика муассасаларини дори воситалари ва тиббий буюмлар билан таъминлаб туриш ишларини ҳам амалга оширади.
Ушбу дорихоналарда ўқув ва амалий машғулотларни ўтказиш учун қўшимча хоналар бўлиб, бу хоналарни ўқув ва амалий машғулотлар учун зарур бўлган асбоб-ускуналар ва бошқа анжомлар билан жиҳозланади. Ўқув –компьютер хоналари, замонавий педагогик технологияларга оид масофали ўқитишга мўлжалланган техника воситалари, ўқув адабиётлар ва тегишли меъёрий ҳужжатлари билан таъминланиши мақсадга мувофиқ.
Ўқув ишлаб чиқариш дорихоналари илмий изланишлар ёки илмий изланишлар самарасини дорихона амалиётига татбиқ этишга ҳам мўлжалланган ҳолда қурилиб ташкил этилади.
Шунингдек, талабаларни малакавий битирув ва магистратура талабаларини магистирлик диссертациясини бажариш учун ҳам база бўлиши мумкин.
Мулкчилик шаклидан қатъий назар дорихоналарнинг асосий вазифалари аҳолини, даволаш-профилактика муассасаларини ва бошқа ташкилотлар, мактаб, болалар боғчалари ва айрим ишлаб чиқариш корхоналарининг тиббий санитария қисмларини дори воситалари, санитария-гигиена буюмлари, дезинфекция воситалари ва беморларни парвариш қилишда ишлатиладиган тиббий буюмлар билан узлуксиз равишда таъминлаб туришдан иборат.
Тиббий буюмлар жумласига касалликнинг олдини олиш, ташхис қўйиш ва даволаш учун тиббиётда қўлланиладиган буюмлар киради. Боғлаш ва тикиш материаллари, шприцлар, қон ва инфузион эритмаларни қуйишга мўлжалланган системалар, беморларни парваришлашда қўлланиладиган ашёлар ва материаллар шулар жумласидандир.
Дорихоналар бажарган ишлари, мулкчилик шакллари эътиборга олинган ҳолда улар ишлаб чиқариш, таъминлаш, савдо ва хўжалик фаолиятлари билан шуғулланади.
Дорихоналарни ишлаб чиқариш фаолияти шундан иборатки, улар дорихонада шифокорлар томонидан ёзилган рецепт асосида ва ДПМ ларни талабномалари ва бошқа ташкилотларни буюртмалари асосида дори воситалари тайёрлаб берадилар ёки тайёр дори воситасини берадилар, лаборатория-қадоқлаш ишларини бажарадилар, аҳолига тайёрлаб берилаётган экстемпорал дори воситалари ва тайёр дори воситаларини сифатини назорат қиладилар ва тегишли тартибда уларни расмийлаштирган ҳолда ташки томондан безалишига эътибор берадилар.
Шунингдек, дорихоналар ўзларига юклатилган вазифаларга мос равишда қуйидаги функцияларни бажарадилар:

• 
  тиббиёт ходимлари ўртасида тегишли тартибда ахборот бериш ишларини ўтказиш, унда дорихонадаги мавжуд ва янги дори воситалари тўғрисида маълумот бериш, бирорта дори воситаси бўлмай қолганда уни ўрнини босувчи бошқа дори воситасини таклиф қилиш, бу дори воситаларни ишлатиш тартиби, дозаси ва сақлаш қоидалари тўғрисида объектив ва мукаммал равишда ахборот ишларини ўтказадилар;
  
• 
  айрим ҳолларда ўзларида вақтинча йўқ дори воситаларини, бошқа дорихоналарда мавжуд эканлиги айтиб уни манзили беморга тушунтириб берилади;
  
• 
  доривор ўсимликлар хом ашёсини териш, йиғиш, тайёрлаш, сақлаш ишларини амалга оширадилар, худди шундай ишларга уларга бириктирилган дорихона филиалларини ҳам жалб этадилар;
  
• 
  дорихоналарда санитария-гигиена талаблари асосида тегишли бошқарув ишларини амалга оширадилар.
  
• 
  зарур бўлиб қолган тақдирда беморларга биринчи тез тиббий ёрдам кўрсатишлари зарур;
  

Худди шунингдек дорихоналар мулкчилик шаклидан қатъи назар, зарур бўлиб қолганда аҳолига дори воситалари билан кўрсатиладиган тиббий хизматни яқинлаштириш мақсадида ўзининг дорихона шахобчаларини очиши мумкин.
Дорихоналар иқтисодий кўрсатгичлари мулкчилик шакли, ишлаб чиқариш ва савдо фаолиятига қараб юқорида қайд этганимиздек, акционерлик, жамоа ва якка тартибда фаолият кўрсатувчи хусусий дорихоналар ва шифохона дорихоналарига бўлинади. Бу дорихоналарнинг фаолият турлари эса, дорихона очиш тартиб қоидалари тўғрисидаги Соғлиқни сақлаш вазирлигининг буйруғи асосидаги лицензия бериш ҳайъати томонидан Республика Вазирлар Маҳкамасининг тегишли қарорлари асосида мувофиқлаштириб турилади.