Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ш. З. Умарованинг таҳрири остида

1-боб. Фармацевтика соҳасининг ривожланиш тарихи
Режа:

1. 
   Ибтидоий жамоа ва қуллик даврида фармацевтиканинг ривожланиши
   
2. 
   Ҳиндистонда фармацевтиканинг ривожланиши
   
3. 
   Қадимги Мисрда фармацевтиканинг ривожланиши
   
4. 
   .Хитойда фармацевтиканинг ривожланиши
   
5. 
   Қадимги Юнонистонда фармацевтиканинг ривожланиши
   
6. 
   Қадимги Римда фармацевтиканинг ривожланиши
   
7. 
   Абу Али ибн Сино (Авиценна)
   
8. 
   Ўзбекистон Республикасида фармацевтиканинг ривожланиш тарихи
   

Фармация - энг қадимги фанлардан бири. Фармацевтикага оид билимларнинг келиб чиқишини неолит даврдан бошланади. Дори воситалари тўғрисидаги биринчи, етарлича батафсил маълумотларни эса милоддан аввалги 1700 йилларда Қадимги Мисрда тузилган Г. Эберс папирусидан олинган.
"Фармация" атамаси юнонча "farmakeia" – “дориларни қўллаш” сўзидан олинган. Бу сўзнинг келиб чиқиши эса тарихнинг янада қадимги даврларига тўғри келади. Қадимги Мисрдаги тиббиёт ҳомийлик қилувчи маъбуд - Том ибодатхонасининг деворидаги суратлардан бирида " far-ma-ki " сўзи учрайди. Бу сақланганлик, умуман ҳиомяланганлик ва айниқса касалликлардан ҳимояланганлик маъносини беради. Шундай қилиб, дори воситаларини ишлаб чиқариш ва сотиш билан боғлиқ бўлган барча ишларга “фарма-“ ёки “фармако-“ илдиз сўзига эга бўлган номлар берила бошланди.
Фармация - бу турли хил дори-дармон ва тиббий буюмларни тадқиқ этиш, олиш, таҳлил қилиш, ишлаб чиқариш, бошқариш, сақлаш ва тарқатиш муаммоларини ўрганадиган илмий-амалий фанлар комплексидир.
Ҳозирги кунда фармацевтика фанлари тиббий-биологик фанлар билан битта катта мажмуани ташкил этади ва тиббий билимларнинг ягона интеграциялашган соҳасига киради. Биоорганик кимё, молекуляр биология, генетика, молекуляр фармакология, шунингдек косметология каби амалий фанлар фармация билан боғлиқ.
1.1. Ибтидоий жамоа ва қуллик даврида фармацевтиканинг ривожланиши
Милоддан аввалги III-II минг йилликдаги патриархат даврида, чўпон, сурувни томоша қилиб, ўсимликларнинг ҳайвонларга терапевтик таъсирини пайқади. У ҳайвонлар феълини кузатиш натижасида олган малакасини инсонларга ҳам татбиқ этди. Оғриқни қолдирувчи таъсирга эга паслён каби ўсимликлар дастлабки доривор ўсимликлардан бири сифатида эътироф этилган; жуда эрта, ошқозон трактида қитиқловчи таъсир қилувчи ўсимликлар ҳам ажратиб олинди. Шу даврда, кўкнори, тамаки ва наша каби ўсимликларнинг наркотик (гиёҳвандлик) хусусиятлари маълум бўлди.
Овчиликнинг ривожланиши билан ҳайвонот манбаларидан келадиган дорилар пайдо бўлади: ёғ, қон, суяк илиги; кейинчалик даволаниш мақсадида алоҳида органлар, масалан, жигарни қўллашни бошладилар. Шу билан бирга, жароҳатларда ибтидоий ёрдам бериш ҳам ривожланди. Ибтидоий одам фойдалана бошлаган кўпчилик нарсалар ҳали ҳам қўлланилмоқда: масалан, эфедра доривор ўсимлик сифатида 5 минг йил илгари Хитойда маълум эди. Кинчона (хинин) дарахтининг шифобахш хусусиятларини инклар топган. Улар биринчи бўлиб тропик безгакда бу дарахтнинг кукуни ва пўстлоғини ишлатишган. Баҳорги тоғрайхон (горицвет) билан сувчечак (водянка) ва нафас қисилиши (отдишка)ни даволашган.
Патриархат даврида ҳаётий неъматлар манбалари ҳақида одамларнинг фикри ўзгарди. Афсун ўқиш, сеҳргарлик, иссиқ-совуқ қилишга ишониш кенг тарқалди. – Тегишли кийимларда рақслар, гонг, чилдирма, ҳайқириқлар каби сингдириш ва қўрқитиш воситалари ишлатилган. Ёвуз руҳни танадан чиқариб юбориш учун, кўпинча беморга овқат ва сув берилмаган. Беморлардан ёвуз руҳ чиқарилгунга қадар калтакланган, игна санчилган. Ибтидоий одамлар ёвуз руҳ инсон танасига озиқ-овқат билан кириб боришига ишонишди, шунинг учун беморга қустирувчи препаратлар берилди. Кўпинча шаман табиблари махсус усул ва дори воситалари комбинацияларини қўллашган: ошқозон-ичак касалликларини даволашда беморга аччиқ ўтлардан олинган дамламаларни ичиш учун беришган, бошқа касалликларда эса қичитқи билан саваланган, беморнинг танасини тилиниб, тилинган жойга қичитқи ўт суркалган. Одамлар даволаниш учун сеҳрли таъсирга эга бўлган фетишлар, туморлар, амулетлардан фойдаланишган.
Шундай қилиб, ибтидоий жамоа тизими даврида тиббиёт ва доришунослик ибтидоий одамларнинг ривожланишининг барча босқичларида улар фаолияти натижасида пайдо бўлган ва ривожланган. Ҳусусан, табиблик ва дорилардан фойдаланиш энг қадимги даврларда пайдо бўлган ва жамиятнинг эволюцияси билан ўзгариб борган ва такомиллашган.