Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ш. Ш. Шодмонов, У. В.ҒАфуров иқтисодиёт назарияси

18.4-чизма
«Тежамкорлик парадокси»нинг чизмадаги ифодаси


S,I F



S₁


S

Е₁ Е I

Е₀



0
N₁ N Миллий даромад
Чизманинг ётиқ ўқида миллий даромад, тик ўқида эса жамғарма ва инвестициялар ҳажми жойлаштирилган бўлиб, F чизиғи иқтисодиётдаги тўла бандлик шароитида миллий даромад ҳажмини ифодалайди.
Эътибор берилса, чизмадаги инвестиция сарфлари чизиғи ётиқ ўққа параллел эмас, балки ўсиб борувчи кўринишда намоён бўлмоқда. Бу эса, автоном инвестициялардан фарқли ўлароқ, ҳосилавий инвестицияларнинг миллий даромад ҳажмига боғлиқлигини кўрсатади.
Чизмадан кўринадики, иқтисодиётдаги жамғарма ҳажми S дан S₁ га қадар ўсмоқда. Натижада жамғарманинг инвестиция билан мувозанат нуқтаси Е дан Е₁ га кўчди. Бироқ, бу ўсиш Е нуқтадаги миллий даромад ҳажми 0N нинг Е₁ нуқтадаги 0N₁ ҳажмига қадар қисқаришига олиб келди. Тегишли равишда инвестиция ҳажми ҳам EN даражадан E₁N₁ даражага қадар қисқарди. Е₁Е₀Е нуқталарини туташтириш натижасида ҳосил бўлувчи учбурчак юзаси жамғарма ҳажмининг ўсиши натижасида инвестиция имкониятларининг қисқаришини, ЕЕ₀ кесма эса инвестицияларнинг қисқаришини кўрсатади. Айнан шу ҳолат, яъни жамғармаларнинг ўсиши натижасида инвестицияларнинг қисқариши «тежамкорлик парадокси» моҳиятини намоён этади.
Иқтисодий мувозанатлик даражасини аниқлашда ялпи сарфлар ва ишлаб чиқариш ҳажмини таққослаш, жамғарма ва инвестицияларни таққослаш усулларидан ташқари баланс усули, харажат ва натижаларни таққослаш усулидан ҳам фойдаланилади.
Баланс усулида тармоқлараро баланс, моддий, молиявий ва ишчи кучи балансларидан фойдаланилиб иқтисодиётнинг турли томонлари ўртасидаги мувозанатлик даражасига баҳо берилади.
«Харажат ва натижа»ларни таққослаш усулида ишлаб чиқаришга қилинган иқтисодий ресурс харажатлари миқдори билан олинган маҳсулот ҳажмини таққослаш орқали мувозанат даражаси таҳлил қилинади.