Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ш. Ш. Шодмонов, У. В.ҒАфуров иқтисодиёт назарияси

4.3-чизма
Олтин ва қоғоз пулларнинг ўзаро боғлиқлиги



Реал нафлилик



Чекланган расмий нафлилик

Нафлилиги



Расмий нафлилик





Қоғоз пуллар

Олтин пул







Олтиннинг қиймати



Қиймат белгиси

Қиймати





Қиймат белгиси

Бозор иқтисодиёти шароитида пул фақатгина умумий эквивалент бўлиб эмас, балки ўз эгасининг қўлида фойда, даромад олиш воситаси бўлиб хизмат қилади, ўзидан-ўзи ўсувчи қийматга, бир сўз билан айтганда капиталга айланади. Бунинг натижасида қоғоз пуллар иккита таркибий қисмга ажралади: нақд пуллар (қоғоз пул, танга-чақалар) ва кредит пуллар (чек, вексел, сертификат, тўлов талабномалари ва ҳ.к.). Уларнинг туб хусусиятлари 4.4-чизмада акс эттирилган.

4.4-чизма
Нақд ва кредит пулларнинг хусусиятлари

Чекланган расмий нафлилик





Нақд пуллар



Қиймат белгиси



Қоғоз пуллар



Қўшимча нафлилик





Кредит пуллар



Ваколатли қиймат

Бундан кўринадики, пул капитал сифатида муомалада бўлади, унга қўшимча ижтимоий вазифа юклатилади. Энди у даромад келтирадиган махсус воситага айланади¹.

Шундай қилиб, товар айирбошлаш, ишлаб чиқариш ва пулнинг келиб чиқиши ҳамда товар-пул муомаласининг ривожланиши бозор ва бозор иқтисодиётининг келиб чиқишига сабаб бўлди ва унинг ривожланишига шарт-шароит яратди.