Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

15 
*
макондаги предметлар иқтисодий жараёнлар натижасида вақт 
ўтиши билан ўзгариши каби ҳолатларни киритиш мумкин. 
 
3. Лойиҳа таҳлилида қўлланиладиган асосий 
услублар 
 
Индукция ва дедукция
усули фалсафий категория сифатида 
илмий-тадқиқот ишларини амалга оширишда, хусусан лойиҳа 
таҳлилида ҳам методологик ёндошув сифатида кенг қўлланилади.
Индукция
деганда тадқиқотни ёки бирор объектни 
(ҳодисани, жараённи) ўрганишда хусусийликдан умумийлик сари 
тадқиқ қилиш тушунилади. 
Бу усул билан инвестиция лойиҳасини ўрганишда олдин 
унинг ҳар бир бўлаги алоҳида-алоҳида ўрганилади, сўнгра улар 
туркумларга жамланади ва ниҳоят инвестиция қўйиладиган объект 
ҳақида умумлашган ҳолда яхлит хулосага келинади. Масалан, 
кичик завод қуриб ишга тушуришга инвестиция қўйилиши кўзда 
тутилди. Бундай ҳолатда олдин унинг ҳар бир соҳаси алоҳида-
алоҳида ўрганилади, яъни
*
қурилиш лойиҳасининг қиймати, 
*
кичик заводнинг қурилиши, 
*
уни жиҳозлаш, 
*
технологиянинг самарадорлиги, 
*
ёрдамчи бинолар ва иншоатлар қурилиши, 
*
фасадни безаш кабилар. 
Сўнгра шу кичик заводни қуришнинг умумий инвестиция 
қиймати қанча, унинг самарадорлик даражаси, қопланиш муддати 
каби масалалар умумлаштирилиб яхлит хулосага келинади. 
Дедукция
деганда тадқиқотни ёки бирор объектни 
(ходисани, жараённи) ўрганишда умумийликдан хусусийлик сари 
тадқиқ қилиш тушунилади. 
Бу методологик ёндошув ҳам ходиса ва жараёнларни 
ўрганишда хулосани ойдинлаштириш ва чуқурлаштириш учун қўл 
келади. Олдин инвестиция қўйиладиган объект ҳақида умумий 
хулосага келинди. Масалан, юқорида келтирилган кичик завод 
ҳақида. Сўнгра шу завод тўғрисида хулосани чуқурлаштириш учун 
унинг ҳар бир соҳасини ўрганишга тўғри келади. Хусусан, 
*
алоҳида қурилиш лойиҳасининг қиймати, 

---

16 
*
қурилиш жараёни, 
*
мазкур заводни жиҳозлаш ва ҳ.к. 
Агар инвестиция лойиҳаси вақт нуқтаи назаридан 
қараладиган бўлса уни умумийликдан хусусийлик сари ўрганиш 
қуйидаги тартибда амалга оширилади: 
*
энг аввало инвестициянинг умумий муддати (масалан 5 йил) 
ўрганилади; 
*
уни йилма-йил кўриб чиқилади; 
*
ҳар йилда чораклар бўйича; 
*
чоракларни эса ойлар бўйича; 
*
агар имкон бўлса ойларни ҳафталар, ҳафталарни кунлар 
бўйича ҳам кўриб чиқиш мумкин. 
Инвестиция методида бундай ўрганиш жараёни қуйидан 
бошланади ва сўнгра умумлаштирилади.