Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

«Корхонанинг мувофиқлик коэффициентини аниқлаш» 
мавзуси бўйича ТАЯНЧ ИБОРАЛАР 

Даромад 

Харажат 

Ўзгарувчан харажат 

Ўзгармас харажат

Фойда 

Маржинал фойда 

Мувофиқлик коэффиценти 

---

47 
6-мавзу. КОРХОНАЛАР ФОЙДАЛИЛИК 
 КЎРСАТКИЧЛАРИ ТАҲЛИЛИ 
1. Корхона даромадлари таркиби
2. Ўзгарувчи ва ўзгармас харажатларни аниқлаш
3. Корхона бир қанча фаолият билан шуғулланганда зарарсизлик 
нуқтасини аниқлаш усули
1.Корхона даромадлари таркиби 
Бозор муносабатлари шаклланаётган эркин иқтисодиёт 
шароитида фаолият кўрсатаётган ҳар қандай корхона эркин рақобат 
натижасида синиб кетмаслиги ҳамда хатарсиз ишлашишни 
таъминлаш учун унинг зарарсиз фаолият кўрсатиши мумкинлигини 
олдиндан аниқлаш ва таҳлил қилиш йўлларини билиши лозим.
Ҳар бир корхона ўз фаолияти давомида маълум даражада 
даромад (Д) олади. Бу ўз-ўзидан шаклланмайди. Тегишли 
харажатларни (Х) сарф қилишни талаб қилади. Мақсад 
корхонанинг оладиган даромади унинг қилган харажатларини 
қоплаб фойда олишдир. Агар олинган даромад фақат харажатни 
қопласа (Д=Х) бу корхонанинг зарарсиз ишлаганлигини кўрсатади. 
Агар Д>Х бўлса бунда корхона фойда билан ишлаётганлигини, агар 
Д<Х бўлса зарар билан ишлаётганлигини билдиради. Бу оддий 
назария. Бироқ, корхона раҳбари (эгаси) маълум муддатда қанча 
маҳсулот (иш, хизмат) ишлаб чиқаришни, шунга қанча харажат 
бўлишини ва бу харажатни қоплаш учун қанча даромад олиш 
зарурлигини олдиндан билиши керак. Буни баҳолаш ва таҳлил 
қилиш учун корхонанинг зарарсизлик даражасини аниқлашни 
тақозо қилади. 
Корхонанинг зарарсизлик даражасини аниқлаш учун 
даромаднинг таркиби белгилаб олинади. Корхона даромади 
қуйидаги элементларга бўлинади: корхона харажатларини 
қоплашга, давлат бюджетига тўловларни (С-солиқлар) амалга 
оширишга ва фойдани (Ф) ташкил қилишга. Бу ҳолда қуйидаги 
тенглик ҳосил бўлади: