Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти «банк иши» кафедраси

20.2. Валюта тизими ва унинг элементлари. Валюта сиёсати.
Миллий доирада амал қилувчи, қадр-қиймати шу мамлакат бойлиги билан таъминланган пул валюта дейилади. Валюталар бир-бирига айирбошланганда валюта муносабатлари пайдо бўлади. Бундай муносабатлар жисмоний шахслар, фирмалар, банкларнинг валюта ва пул бозоридаги халқаро хисоб-китобларни амалга оширишда содир бўлади. Валюта муносабатларининг баъзи бир элементлари қадимий Римда векселлар асосида ва бир мамлакат савдогарларнинг пулини иккинчи бир мамлакат
савдогариарига алмаштириб бериш заминида вужудга келган. Валюта муносабатларининг кейинги босқичи қадимги Лионда ва бошқа ғарбий Европа мамлакатларида ўтказиладиган тратта оператсияларининг ривожланиши ҳисобланади. Ишлаб чиқариш кучларининг ривожланиши, жахон бозоннинг барпо бўлиши, халқаро меҳнат тақсимотининг чуқурлашуви ва жаҳон хўжалик тизимининг ривожланиши халқаро валюта муносабатлари ривожланишининг асосидир. Валюта муносабатлари халқаро иқтисодий муносабатларнинг бир бўлаги ҳисобланиб, унинг ҳолати миллий ва жаҳон иқтисодиётининг ривожланиш даражасига, сиёсий ҳолатига мамлакатнинг иқтисодий салоҳиятига, унинг жаҳондаги мавқейига ва бошқа омилларга боғлиқ бўлади. Валюта тизими давлатлараро битим ёки миллий қонунларга мувофиқ валюта муносабатларини ташкил қилиш ва бошқариш шаклларини ўз ичига олади.
Валюта тизими икки элементдан – валюта механизми ва валюта муносабатларидан иборат. Валюта механизми деганда валюта билан боғлиқ миллий ва халқаро даражадаги ҳуқуий меъёрлар ва мауассасалар тушинилади.
Юқарида таъкидланганидек валюта муносабатлари валюталар бир бирига айрибошланганда жисмоний шахслар, фирмалар, банкларнинг валюта ва пул бозоридаги халқаро ҳисоб-китобларни амалга оширишда содир бўлади.
Валюта сиёсатини мамлакатларнинг Марказий банклари олиб боради ва у қуйидагиларни ўз ичига олади.
Валюта интервенсияси – Марказий банкнинг миллий валюта курсига таъсиқ қилиш мақсадида чет эл валютасини сотиш ва сотиб олиш бўйича ўтказилган оператсиялари билан валюта бозори фаолиятига аралашувидир. Бунда Марказий банк миллий валюта курсини ошириш мақсадида чет эл валютасини сотади ва аксинча, миллий валюта курсини туширмоқчи бўлганда чет эл валютасини сотиб олади.