Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

меҳнатининг 
ижтимоий-иқтисодий самарадорлиги
– 
бу, кам меҳнат сарф-
харажатлари ҳисобига юқори сифатли маҳсулот ишлаб чиқариш 
орқали истеъмолчиларнинг эҳтиёжини қондириш билан боғлиқ 
бўлган кўп томонлама фаолият натижасига ижтимоий ва 
иқтисодий самарадорлик балансини меҳнат муносабатлари орқали 
акс эттиришидир. 
Саноат ишлаб чиқариш корхоналарида меҳнат самарадорлиги 
юқорида таъкидланганидек ўзига хос хусусиятга эга. Жумладан, 
ишлаб чиқариш тармоқлари ижтимоий-иқтисодий ва хўжалик 
тизими сифатида хусусий, жамоа ва аралаш мулкчиликка асос-
ланади ҳамда ишчи-хизматчиларга икки ёқлама муносабатни тақозо 
этади. Ишлаб чиқариш тармоғининг ўзига хослиги ва ундаги 
фаолият кўрсатаётган меҳнат ресурсларининг икки ёқлама хусу-
сияти ушбу тармоқда банд бўлганлар меҳнатидан фойдаланиш 
натижасини баҳолаш мезонларини танлашда муайян қийинчилик-
ларни келтириб чиқаради.
 
Саноат ишлаб чиқариш корхоналарида меҳнат ресурсларидан 
етарли даражада фойдаланилмаслик (ишчи хизматчининг реал ва 
потенциал имкониятлари билан уларни амалга ошириш ўртасидаги 
номувофиқлик) ишлаб чиқариш эҳтиёжлари билан ишчи-хизмат-
чиларнинг касбий таркиби ўртасидаги, ишчи-хизматчилар мала-
касининг мавжуд ва ҳақиқатда зарур даражаси ўртасидаги ному-
вофиқликда, меҳнат функциялари оқилона тақсимланмаслигида, 
меҳнатдан, уни ташкил этишдан ва шарт-шароитлардан қониқ-
масликда, ишчи-хизматчининг масъулиятни ҳис қилиш туйғуси 
етарли ривожланмаганлигида ва бошқа омилларда намоён бўлади. 
Ушбу омиллар саноат ишлаб чиқариш корхоналарида меҳнат 
ресурсларидан фойдаланиш самарадорлиги пасайишига, маҳсулот 
ишлаб чиқариш сифатига бевосита таъсир кўрсатади ва натижада 
меҳнат самарадорлиги пасайишига олиб келади.
Саноат корхоналарида меҳнат самарадорлигини ошириш 
омили сифатида бевосита меҳнат ресурслари ва улардан самарали 
фойдаланиш натижасида ишчи-хизматчиларнинг миқдор ва сифат 
кўрсаткичлари ўзаро уйғунлиги ҳамда улардан самарали фойда-
ланиш билан боғлиқ.

---

25