Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Биринчидан,
унумдорлик ва 
самарадорлик тушунчаларини бир хил талқин қилиниши ушбу 
категорияларни тадбиқ этишга бағишланган чет эл иқтисодий 
адабиётларини таржимасини мураккаблаштирди. 
Иккинчидан,
икки 
тушунчани аралаштириб талқин қилиниши ғарб иқтисодиёт 
фанларининг ушбу таърифлар бўйича яхлит хулоса чиқариш 
бўйича мураккаблаштириб қўйди
65
. 
Бизнинг фикримизча унумдорлик ва самарадорлик моҳияти 
бўйича фарқ мавжуд, жумладан, меҳнат унумдорлиги бу ишлаб 
чиқариш категорияси, меҳнат самарадорлиги эса яратилган 
маҳсулотни тақсимлаш, айирбошлаш ва истеъмол босқичларини ўз 
ичига олувчи такрор ишлаб чиқариш категорияларидир. Меҳнат 
унумдорлиги ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажми жонли ва 
истеъмол қилинган меҳнат воситаларига сарфлар нисбатини, 
меҳнат самарадорлиги эса – меҳнат сарфлари юқори меҳнат 
натижадорлигини ифода этади. 
Агар ишлаб чиқариш самарадорлиги кўрсаткичи меҳнат 
унумдорлиги кўрсаткичига таққосланса, ишлаб чиқаришнинг 
умумий сарфлари йиғиндисида жонли меҳнат сарфлари қандай 
улушни ташкил этишини кўрсатувчи коэффициентга эга бўламиз. 
Бу улушнинг камайиши бевосита ишлаб чиқаришдан жонли 
меҳнатни нисбатан ва мутлақ озод қилиниши тўғрисида далолат 
беради
66
. 
64
Франциялик (Туркияда тўғилган) иқтисодчи олим Анри Файоль (1841-1925). Ўзининг илмий 
изланишларида меҳнатни илмий жиҳатдан ташкил этишга бағишлаган. “Умумий ва саноат бошқаруви” (фр. 
Administration Industrielle et Generale) номли асари менежмент фанида муҳим аҳамиятга эга.
65
Масалан: Г.Эмирсоннинг “Самарадорликнинг ўн икки тамойили” (Tvelve prinsiples of efficiency) номли 
асарида. Шуни таъкидлаш лозимки, бу самарадорликни унумдорлик тушунчаси билан алмаштирилган ягона 
таржима нашри эмас. Масалан, Прокопенко И., Норт К. “Сифат ва самарадорликни бошқариш”. - М., 2001). 
Келтирилган мисоллар муаллиф томонидан луғавий чалкашликлар мавжудлигини исботлайди.
66
Абдурахмонов К.Х. “Меҳнат иқтисодиёти” (Дарслик). - Т.: “Меҳнат”, 2004. – 397 б.

---

42 
Меҳнат унумдорлиги, ишлаб чиқариш самарадорлиги, маҳсул-
дорлиги иқтисодий маконнинг бир-бирини тўлдириб турувчи 
параметрларидир. Чунки, улар айни бир ўша объектнинг – ишлаб 
чиқарилган маҳсулотини турли томондан, яъни жонли меҳнатни 
тежаш, ишлаб чиқариш чиқимларини қисқартириш ва жамият 
эҳтиёжини мумкин қадар қондириш томонидан кўриб чиқади. 
Иқтисодий маконнинг аниқланган параметрлари табиийдир, чунки 
улар иқтисодий ҳодисалар моҳияти ва табиатини акс эттиради
67
. 
Шундай қилиб, ресурс-сарф нуқтаи назаридан меҳнат 
самарадорлиги ва меҳнат унумдорлигини таҳлил қилишда бир хил 
кўрсаткичлар сифатида тадқиқ этилади. Аммо иқтисодий тушун-
чалар сифатида улар турличадир. Шунинг учун ресурс-сарф 
ёндашуви бўйича меҳнат самарадорлигини баҳолашда унумдорлик 
кўрсаткичлари тизимига тўхталиш мақсадга мувофиқдир. Иқти-
содиёт фани ўрганаётган унумдорлик концепциясида унумдорлик 
кўрсаткичлари тизимини ишлаб чиқариш омиллари назарияси 
асосида тўзилган. Мазкур назарияга асосан, унумдорликнинг 
асосий вазифаси минимал сарфлар асосида максимал натижаларга 
эришиш ҳисобланади. Бунга кўра унумдорликни умумий 
формуласи қўйидагича (1.2.3-формула): 
С
М
У
ч
и
с
р
.
.
