Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

VX=
𝑲𝑴∗𝑽𝑺
𝟏𝟎𝟎
  
bu yerda:   
KM
 – kredit hajmi;   
VS
  –  vositachilik  harajatlari  stavkasi.  U  umumiy  vositachilik  harajatlari 
summasini to‘lov davriga bo‘lib topiladi.  
Bundan tashkari, lizing beruvchi lizing ob’ektini saqlash, uni lizing oluvchiga 
yetkazib  berish,  o‘rnatish  va  ishlab  chiqarishga  joriy  etish  bo‘yicha  xodimlarni 
o‘rgatish  va  turli  maslahatlar  berish  kabi  qo‘shimcha  harajatlar  kiladi.  Ko‘shimcha 
harajatlar o‘z ichiga quyidagilarni oladi:  
QX = SX + KX + RX + BX 
bu yerda:   
SX
 – xizmat safari harajatlari;   
KX
 – ko‘rsatilgan xizmatlar bo‘yicha harajatlar;   
R
 – reklama harajatlari;   
BX
 – boshqa harajatlar.  
Bugungi  kun  amaldagi  me’yoriy  hujjatlarga  asosan,  lizing  oluvchi  lizing 
to‘lovlarini  amalga  oshirayotganida  uning  amortizatsiya  ajratmalariga,  foizlarga, 
vositachilik va qo‘shimcha to‘lovlarga alohida ajratib ko‘rsatgan holdagi yoyilmasini 
ilova qilishi shart. Lizing to‘lovlari kelib tushganidan keyin, bank uning yoyilmasiga 
mos  ravishda  buxgalterlik  o‘tkazmalarini  amalga  oshiradi:  amortizatsiya  ajratmalari 
lizing  hisobi  yuritiladigan  ssuda  hisobvarag‘ining  kreditiga  o‘tkazish  orqali  kreditni 
to‘lashga yo‘naltiriladi, lizing uchun foiz, vositachilik haqi va boshqa to‘lovlar bank 
daromadiga  qo‘shiladi.  Bu  yerda  shuni  qayd  etib  o‘tish  kerakki,  lizing  to‘lovlari 
lizing  shartnomalaridagi  kelishuvlarga  muvofik,  har  bir  ayrim  holatlar  bo‘yicha 
turlicha  hisoblanishi  mumkin.  Masalan,  ayrim  hollarda  lizing  oluvchiga  imtiyozli 
davr  belgilanishi,  ba’zi  hollarda  lizing  to‘lovini  kechiktirib  to‘lashga  kelishiladi. 
Rivojlangan  mamlakatlarda  esa  lizing  to‘lovlari  lizing  oluvchi  tomonidan  tomonlar 
kelishuviga  muvofiq  tuzilgan  va  lizing  shartnomasining  ajralmas  qismi  bo‘lgan 
jadvalga  muvofiq  amalga  oshiriladi.  Lizing  to‘lovlarining  shakli  lizingga  olingan 
uskunada  ishlab  chiqarilgan  mahsulotlarning  sotilishidan  kelib  tushgan  pul 
mablag‘laridan amalga oshirilishi va takomillashtirilishi mumkin.  
Xalqaro  amaliyotda  lizing  to‘lovlarini  hisoblashda  pul  mablag‘larining  oqimi 
(PMO)  usulidan  ham  foydalanib  kelinmokda.  Koeffitsiyentlar  usuliga  muvofiq 
bo‘lish bilan bir qatorda, tarkibiy qismlar (yuqorida keltirilgan dastlabki usul) usuliga 
muvofiq bo‘lgan hamda lizing kompaniyalari o‘zlarining harajatlarini qoplash uchun 
lizing to‘lovlaridan tushgan pul mablag‘lari yetarli ekanligini aniqlash uchun albatta 
qo‘shimcha  hisob-kitoblarni  amalga  oshirishlari  lozim.  Xalqaro  Moliya 
Korporatsiyasining  lizingni  rivojlantirish  bo‘yicha  iqtisodchisi  Veronika  Shtelmax 
avvalambor,  lizing  kompaniyasining  pul  oqimlariga  asoslanishni  taklif  etadi.  Bunda 
lizing shartnomasining muayyan davrida lizing kompaniyasining harajatlari va lizing 
kompaniyasi  tomonidan  qo‘shib  beriladigan  komission  haqi  hisobga  olinadi,  xolos. 
Lizing  kompaniyasining  lizingga  taalluqli  bo‘lmagan  faoliyatidan  olingan 
daromadlar  va harajatlari hisobga  olinmaydi.  Biroq  PMO  usulining  tarkibiy qismlar 

---

218 
 
usulidan  farqlari  mavjud.  Nihoyat  kredit  bo‘yicha  foizlar  kreditlash  davri  bo‘yicha 
uning  o‘rtacha  qismi  bo‘yicha  emas,  balki  ssuda  qarzining  qoldig‘i  bo‘yicha 
hisoblanishi lozimligi e’tirof etiladi. 
V.Shtelmax  lizing  to‘lovining  asosiy  tarkibiy  qismi  deb,  bitimni  amalga 
oshirish  uchun  olingan  bank  krediti  bo‘yicha  to‘lovlarni  oladi,  moliyalashtirishning 
kredit  so‘mmasi  lizingga  beriladigan  mol-mulkning  qiymatiga  teng  degan  fikrlarni 
ilgari surgan. Bu barchamizga ma’lum bo‘lgan kreditni qoplash jadvali, ya’ni asosiy 
qarz qismini qoplaydigan to‘lovlar va qoplanmagan qismi bo‘yicha foizlardan iborat 
bo‘lgan  teng  miqdordagi  to‘lovlardir.  Bunday  jadvalni  hisoblash  uchun  qo‘yidagi 
formulani qo‘llaymiz: