Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
2 – savol bayoni.
 Monitoring, eng avvalo, loyihani moliyalashtirishga mablag‘ 
berish bitimiga tegishli barcha hujjatlarni va ularning shartlari bajarilishini, ularning 
bank-kredit  siyosatiga,  qabul  qilingan  me’yorlar  va  tartiblarga  muvofiqligini  davriy 
tekshirib  borishni  o‘z  ichiga  oladi.  Navbatdagi  qadam  qarzdorning  moliyaviy 
layoqatini baholash bo‘lib, uning balansini, foyda va zararlar to‘g‘risidagi hisobotini 
hamda  mijozning  moliyaviy  –  xo‘jalik  faoliyatini  tavsiflovchi  boshqa  hujjatlarni 
tahlil qilish asosida amalga oshiriladi. 
Monitoringning  yana  bir  muhim  tomoni  kreditni  qoplashning  ikkilamchi 
manbai  uning  qaytarilishining  ta’minotini  tekshirish  hisoblanadi.  Bugungi  kunda 
respublikamizda har yili yuzlab loyihalarni moliyalashtirish amalga oshirilmoqda. Bu 
loyihalar  davlat  byudjeti  mablag‘lari,  halqaro    moliya  institutlari  kredit  liniyalari 
mablag‘lari  hisobiga,  byudjetdan  tashqari  fondlar,  banklar,  chet  ellik  va  xususiy 
investorlar  tomonidan  moliyalashtilar  ekan,    albatta,  bu  mablag‘larining  qaytarilishi 
va  ma’lum  miqdorda  ularning  foyda  bilan  ta’minlanishi  talab  etiladi.  Ushbu 
mablag‘larning  muayyan  foydasi  bilan  qaytishligini  aniqlash,  tekshirib  borish  va 
tahlil  qilib  turish  uchun  kreditorlar  tomonidan,  shuningdek  mol  etkazib  beruvchilar, 
xususan,  lizing,  sug‘urta  kompaniyalari  va  kafillik  beruvchi  tashkilotlar  tomonidan 
loiyhalarning  monitoringi  olib  boriladi.  Bugungi  kunda  O‘zbekiston  Respublikasida 
ham  moliyalashtirilayotgan  barcha  loyihalar  ustidan  monitoring  olib  borishning 
umumiy  tizimi  joriy  qilingan.  Har  bir  moliyalashtiruvchi  yoki  kreditlashni  amalga 
oshiruvchi  tashkilotlar  o‘zlarining  faoliyat  turi  va  xususiyatlaridan  kelib  chiqib, 
o‘zlariga xos bo‘lgan monitoring o‘tkazish tartibini ishlab chiqadilar va shu asosida 
faoliyat yuritadilar. 
Monitoringning mazmuni “ko‘zgu” degan ma’noni anglatadi. 

---

151 
 
Monitoringni yuritishda quyidagilar ko‘zda tutiladi: 
1.  Amalga  oshirilmoqchi  bo‘lgan  loyihada  nima  ishlab  chiqarish  ko‘zda 
tutilganligi. 
2.  Ishlab  chiqarish  jarayonini  bilishlik,  ya’ni  mahsulot  ishlab  chiqarish 
jarayonini boshidan oxirgacha kuzatib borish. 
3.  Ishlab  chiqarish  korxonasining  tashkiliy,  iqtisodiy,  ijtimoiy,  siyosiy  va 
ekologik jihatdan asoslanishi va tashkil etilishi. 
4.  Loyihani  moliyalashtirish  manbalarini  aniqlash  va  uni  moliyalashtirishni 
amalga oshirish. 
Monitoring olib borish bosqichlari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: 
-  korxonaning    moliyaviy  –  xo‘jalik  faoliyati  to‘g‘risidagi  ma’lumotlarni 
yig‘ish va qayta ishlash; 
-  olingan  ma’lumotlar  asosida  korxonalarning  moliyaviy  –  xo‘jalik  holatini 
tahlil etish; 
- tahlil natijalari bo‘yicha xulosalar qilish va takliflar berish. 
Dasturni  amalga  oshirilishi  monitoringi  O‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar 
Maxkamasining 2000 yil 4 yanvardagi 1 - sonli qarori bilan tasdiqlangan O‘zbekiston 
Respublikasi Investitsiya dasturiga kiritilgan loyihalarning amalga oshirilishi ustidan 
davlat  monitoringi  to‘g‘risidagi  Nizomga    va  Vazirlar  Maxkamasining  2005  yil  15 
noyabrdagi  251  –  sonli  “Investitsiya  loyixalarini  tasdiqlash  va  amalga  oshirish 
monitoringi  mexanizmlarini  takomillashtirish,  muruvvat  yordamida  yuklarini  va 
texnik ko‘maklashish mablag‘larini hisobga olish va nazorat qilish chora – tadbirlari 
to‘g‘risida” gi Qaroriga  muvofiq amalga oshiriladi. 
Dasturning davlat monitoringi: 
- 
investitsiya 
loyihalarni 
va 
birinchi 
navbatda, 
markazlashtirilgan 
investitsiyalardan  foydalangan  holda  ro‘yobga  chiqarilayotgan  investitsiya 
loyihalarini o‘z vaqtida va samarali amalga oshirilishini ta’minlash; 
-  loyihalarni  belgilangan  tartibda  tasdiqlangan  parametrlarga  (texnik-iqtisodiy 
asoslar, texnik-iqtisodiy hisob-kitoblar), tanlov savdolari (tenderlar) shartlariga rioya 
qilish; 
- amalga oshirilayotgan loyihalar bo‘yicha axborot  bazasini shakllantirish; 
-  investitsiya  loyihalarini  amalga  oshirishda  paydo  bo‘ladigan  muammoli 
masalalarni kuzatib borish; 
-  investitsiya  iqlimini  takomillashtirish  yuzasidan  takliflar  ishlab  chiqish  
maqsadida amalga oshiriladi. 
Monitoring:
 
vazirliklar, idoralar tomonidan tashabbus ko‘rsatilgan investitsiya 
loyihalari va  takliflari  yuzasidan  –  Vazirlar  Mahkamasining tegishli  axborot  – tahlil 
departamentlari bilan birgalikda, shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar 
Kengashi, viloyatlar va toshkent shahar hokimimliklari hamda xorijiy investitsiyalar 
jalb etilgan korxonalar tomonidan tashabbus Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar 
Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda tashqi iqtisodiy 
aloqalar,  investitsiyalar va savdo vazirligi tomonidan.
 
Xorijiy  invenstitsiyalar  ishtirokidagi  yirik  va  strategik  muhim  investitsiya 
loyihalarini amalga oshirish yuzasidan – xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi strategik 
muhim 
investitsiya 
loyihalarini 
amalga 
oshirish 
masalalari 
bo‘yicha 
Muvofiqlashtiruvchi kengash tomonidan amalga oshiriladi.  

---

152 
 
Tashqi  iqtisodiy  aloqalar,  investitsiyalar  va  savdo  vazirligi  tomonidan 
monitoring: 
•
 
investitsiya  loyihalari  tashabbuskorlari  tomonidan  tashqi  iqtisodiy  aloqalar, 
investitsiyalar  va  savdo  vazirligiga  taqdim  etiladigan  tasdiqlangan  reja  – 
jadvallarining bajarilishi to‘g‘risidagi vxboratlarni; 
•
 
O‘zbekiston  Respublikasi  Davlat  statistika  ko‘mitasi  tomonidan  Davlat 
statistika  ishlari  dasturida  belgilangan  hajmda  va  muddatlarda  taqdim  etiladigan 
O‘zbekiston  Respublikasi  bo‘yicha  xorijiy  investitsiyalar  va  kreditlar  ishtirokidagi 
investitsiya  loyihalarining  amalga  oshirilishi  to‘g‘risidagi  yig‘ma  statistika 
axboratini; 
•
 
Mavjud  va  potensial  xorijiy  investorlar  faoliyatining  normativ  –  huquqiy 
bazasini  takomillashtirish  bo‘yicha  ularning  takliflarini  o‘rganish  asosida  vaqti  – 
vaqti bilan tayyorlanadigan investitsiya muhiti sharhini; 
•
 
Manfatdor  vazirliklar  va  idoralar  tomonidan  taqdim  etiladigan  tezkor 
axborotlarni; 
•
 
Markazlashtirilgan  manbalar  hisobiga  amalga  oshiriladigan  loyihalarni  o‘z 
vaqtida  mablag‘  bilan  ta’minlash  masalalari  bo‘yicha  axborotlarni  tahlil  qilish  va 
umumlashtirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 
Xorijiy  investitsiyalar  ishtirokidagi  yirik  va  strategik  muhim  investitsiya 
loyihalarining  amalga  oshirilishi  monitoringi  Muvofiqlashtiruvchi  kengash 
tomonidan: 
Tasdiqlangan  reja  –  jadvallar  bajarilishini,  loyihalarni  amalga  oshirish 
yuzasidan  zarur  ishlar  kompleksini  olib  borishning  texnologik  izchilligiga  rioya  
etilishini nazorat qilish; 
Texnik  –  iqtisodiy  asoslashlarining  asosiy  qoidalarini  ko‘rib  chiqish, 
loyihalarni amalga oshirish mumkinligi yuzasidan umumiy qarorlar qabul qilish;  
Alohida  yirik  loyihalar,  shu  jumladan  texnik  –  iqtisodiy  asoslashlar 
ko‘rsatkichlariga  nisbatan  loyihalarning  qimmatlashishi  yoki  arzonlanishishi 
mumkinligini hisobga olgan holda bazaviy loyihalashtirishni tasdiqlash; 
Markazlashtirilgan manbalar hisobiga ajratiladigan mablag‘larning o‘z vaqtida 
moliyalashtirilishini  va  ulardan  samarali  foydalanilishini  ta’minlash,  Xukumat 
kafolati  ostida  jalb  etiladigan  qarz  mablag‘larning  o‘z  vaqtida  qaytarilishi 
ta’minlanishini nazorat qilish; 
Manfaatdor  vazirliklar  va  buyurtmachi  idoralar  tomonidan  ishlab  chiqilgan 
ehtiyot  qismlar  va  komponentlar  ishlab  chiqarishni  mahalliylashtirish  dasturlarini, 
shuningdek  ishlab  chiqarilgan  mahsulotlarning  tashqi  bozorlarga  kirib  borishi 
bo‘yicha  marketing dasturlarini ekspertizadan o‘tkazish; 
Ayrim  strategik  muhim  va  yirik  loyihalarni  davlat  tomonidan  qo‘llab  – 
quvvatlash  chora  –  tadbirlari,  qurilishi  amaldagi  qonun  hujjatlari  buzilgan  holda 
amalga  oshirilatgan  loyihalarni  mablag‘  bilan  ta’minlashni  to‘xtatib  qo‘yish, 
shuningdek  investitsiya  dasturi  bajarilishi  barbod  bo‘lishiga  yo‘l  qo‘yuvchi  vazirlar 
va  idoralar,  korxonalar  va  buyurtmachi  tashkilotlarning  rahbarlarini  javobgarlikka 
tortish yuzasidan takliflar va tavsiyalar ishlab chiqish; 
Xorijiy  investitsiyalar  ishtirokidagi  yirik  va  strategik  muhim  investitsiya 
loyihalarini o‘z vaqtida ro‘yobga chiqarishga ko‘maklashuvi boshqa asosiy masalarni 
ko‘rib chiqish yo‘li bilan amalga oshiriladi.  

---

153 
 
Tashqi  iqtisodiy  aloqalar,  investitsiyalar  va  savdo  vazirligi,  Moliya  vazirligi, 
Iqtisodiyot vazirligi va vakolatli banklardan olingan ma’lumotlar asosida investitsiya 
dasturining  amalga  oshirilishi  to‘g‘risida  yig‘ma  axborot  tayyorlaydi,  xususan, 
investitsiyalashdan oldingi tadqiqotlarning o‘z vaqtida o‘tkazilishi, texnik – iqtisodiy 
asoslashlar  va  loyiha  –  smeta  hujjatlarining  ishlab  chiqilishi  to‘g‘risidagida 
investitsiya  loyiha  –  smeta  hujjatlarining  ishlab  chiqilishi  to‘g‘risida  investitsiya 
loyihalari tashabbuskorlarida olingan axborot; 
Texnik – iqtisodiy asoslashlar va loyiha – smeta hujjatlari vakolatli ekspertiza 
organlari  tomonidan  ekspertiza  qilinganligi  to‘g‘risidagi  axborot  tayyorlaydi. 
Dasturning  monitoring  natijalari  Dasturning  amalga  oshirilishi  to‘g‘risidagi  har 
choraklik  axborotlarni  tayyorlashda  hamda  navbatdagi  uch  yillik  davrga  dasturni 
shakllantirishda foydaniladi.