Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

O‘xshash (faqat 
KO‘BS uchun)
 
3.2.5  Xorijdan olingan patent va litsenziyalarni 
sotishdan  olingan  daromad,  YAIMga 
nisbatan foizda 
IUS
 
bilan bir xil
 
Ishlatilmaydi 

---

259 
 
Avstraliya ishtirok etgan xalqaro taqqoslashda BRIKS mamlakatlari (Braziliya, 
Rossiya,  Hindiston,  Xitoy,  JAR),  Kanada,  Yaponiya,  Janubiy  Koreya  va  AQShni 
YEIga  a’zo  davlatlarni  taqqoslashda  24  ga  qarshi  13  indikator  bo‘yicha  kompozit 
indeks  qiymati  bo‘yicha  joylashtirilgan.  YEIT  2013  dasturida  yetakchi  o‘rinlarni 
AQSH, Janubiy Koreya, Yaponiya yegallamoqda, BRIKS mamlakatlari orasida Xitoy 
jadal  rivojlanmoqda. 
RIS
  indeksini  tuzishga  bo‘lgan  yondashuv  YEITga  a’zo 
davlatlar  taqqoslash  nuqtai  nazaridan  YEIT  indeksini  tuzishga  bo‘lgan  yondashuv 
bilan  bir  xil,  ammo  u  butun  mamlakatga  emas,  balki  alohida  mintaqalarga  nisbatan 
qo‘llanilmaydi  va  ko‘rsatkichlarning  ancha  kam  sonini  o‘z  ichiga  oladi  –  jami 
indeksni  tashkil  etuvchi  24ga nisbatan  12  ta. Ko‘rsatkichlarning kamligi  mintaqaviy 
darajada  tegishli  ma’lumotlarning  yetishmasligi  bilan  bog‘liq.  Shunday  qilib, 
RIS
 
ko‘rsatkichi innovatsiyalarni mintaqalararo taqqoslashda "ilg‘or tajribalarni" qo‘llash 
uchun  Yevropa  Ittifoqiga  a’zo  20  davlatning  200  ga  yaqin  mintaqalarining 
innovatsion siyosati to‘g‘risida batafsil ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. 
Innovatsion  faoliyatni  baholashning  yana  bir  xalqaro  metodologiyasi 
Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti  tomonidan  ishlab  chiqilgan  va  2001  yilda  kompozit 
indeks  sifatida  kiritilgan,  texnologik  yangiliklarni  tarqatish  va  yaratishda 
mamlakatning  rivojlanish  darajasini  belgilaydigan  Texnologik  yutuqlar  indeksidir  – 
Technology  Achievement  Index  (TAI).  Uning  maqsadi  mamlakatda  (mintaqada) 
texnologik  salohiyat  rivojlanishining  hozirgi  holatini  baholash  va  boshqa  davlatlar 
bilan  taqqoslaganda  ob’ektiv  pozitsiyani  aniqlashdan  iborat
114
.  TAI  mamlakatning 
texnologik rivojlanishining 4 tarkibiy qismini o‘lchash uchun mo‘ljallangan: 
1.
 
Yangi  texnologiyalarning  yaratilishi  (jamiyatda  innovatsiyalar  darajasi)  2 
ko‘rsatkichga  asoslanadi:  kishi  boshiga  berilgan  patentlar  soni  –  ixtirochilik 
faoliyatining  hozirgi  darajasi;  chet  eldan  berilgan  litsenziyalar  bo‘yicha  royalti  va 
mukofotni jon boshiga olish, o‘tgan muvaffaqiyatli yangiliklarning zahirasi darajasi; 
2.
 
So‘nggi  innovatsiyalarning  diffuziyasi  (aholi  jon  boshiga  internet-xostlar 
ulushi,  eksportning  umumiy  hajmida  o‘rta  va  yuqori  texnologiyali  mahsulotlar 
eksporti ulushi); 
3.
 
Mavjud  innovatsiyalarning  diffuziyasi  (tarqalishi)  –  mezon  rivojlanayotgan 
davlatlar  uchun  muhimdir  (aholi  jon  boshiga  shahar  telefonlari  va  uyali  telefonlar 
soni, aholi jon boshiga elektr energiyasini iste’mol qilish); 
4.
 
Ko‘nikmalarni  rivojlantirish  (15  yosh  va  undan  katta  yoshdagi  o‘quv  yillari, 
ilmiy faoliyat bilan shug‘ullanuvchilar soni). 
TAI  texnologiyani  rivojlantirishning  kuchli  va  kuchsiz  tomonlarini  aniqlash 
uchun  ishlab  chiqilgan,  ammo  tor  ixtisoslashuv  va  ko‘rib  chiqilgan  mezonlarning 
ko‘pligi  tufayli  u  umuman  mamlakat  (mintaqa)ning  innovatsion  sohasi 
rivojlanishining  ob’ektiv  manzarasini  aks  ettirmaydi.  Innovatsion  imkoniyatlar 
indeksi  (Innovation  Capacity  Index  (ICI))  –  bu  131  mamlakatning  innovatsion 
salohiyatini  60  mezon  bo‘yicha  baholaydigan,  5  ta  kichik  indekslarga  guruhlangan, 
 
114
  Measuring  the  Technology  Achievement  of  Nations  and  the  Capacity  to  Participate  in  the  Network  Age 
[Электронный 
ресурс]  /  MEGHNADDESAI,  SAKIKOFUKUDA-PARR,  CLAES  JOHANSSON  and 
FRANSISCOSAGASTI  //  Journal  of  Human  Development.  –  2002.  –  Vol.  3,  No.  1.  –  Режим  доступа: 
http://unpan1.un.org/intra doc/groups/public/documents/apcity/unpan014340.pdf 

---

260 
 
mamlakatning innovatsiyalarni rivojlantirishni rag‘batlantiradigan muhitni yaratishga 
ta’sir ko‘rsatadigan indeksidir
115
, bular: 
1. inson kapitali (ta’lim, ijtimoiy integratsiya); 
2. institutsional muhit; 
3. normativ-huquqiy baza; 
4. ITTKI uchun shart-sharoitlar; 
5.  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalarini  (AKT)  joriy  etish  va  ulardan 
foydalanish  –  infratuzilma  sifati,  hokimiyat  organlari,  internet,  kompyuterlar  va 
televideniye, mobil aloqa tomonidan AKTdan foydalanish. 
Boston  Konsalting  Guruhining  Jahon  miqyosidagi  innovatsion  indeks  –  The 
Global  Innovation  Index  (The  Boston  Consulting  Group  –  GII  BCG)  mamlakatda 
innovatsiyalar  darajasini  baholash  uchun  xalqaro  ko‘rsatkich  bo‘lib,  innovatsiyalar 
natijalari  va  davlat  siyosatining  innovatsiyalarni  rivojlantirishni  rag‘batlantirish 
qobiliyatining ko‘rsatkichidir.  Indeks ikki elementdan iborat – innovatsion potensial 
(innovation  inputs)  va  innovatsion  samaradorlik  (innovation  performance),  ular  o‘z 
navbatida ma’lum mezonlar to‘plamidan iborat
116
.