Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Lizing
  –  bu  mulkiy  munosabatlar 
majmui bo‘lib, bunda bir taraf (lizing beruvchi) boshqa bir taraf (lizing oluvchi)ning 
topshirig‘iga  ko‘ra  uchinchi  taraf  (mol  yetkazib  beruvchi)dan  lizing  shartnomasiga 
muvofiq lizing ob’ekti bo‘lgan mulkni o‘z mulki qilib sotib olib, uni to‘lash asosida 
lizing  shartnomasida  belgilangan  shartlar  bilan  vaqtinchalik  foydalanish  va  egalik 
qilish uchun lizing oluvchiga beradi”. Lizingga berilgan bu ta’rifda lizingning mulkiy 
munosabatlar  majmui  va  bozor  iqtisodiyotining  asosiy  tamoyillaridan  biri  bo‘lgan 
foyda olish istagining mahsuli ekanligiga alohida e’tibor karatilgan.  
Bundan  tashqari,  Yevropa  federatsiyasining  lizing  bo‘yicha  milliy 
assotsiatsiyasi  tomonidan  lizingga  berilgan  ta’rifi  ham  e’tiborga  molikdir,  ya’ni 
“Lizing  –  bu  ijarachining  ishlab  chiqarish  maqsadida  zavod,  sanoat  tovarlari, 
uskunalar  va  ko‘chmas  mulklardan  foydalanish  bo‘yicha  ijara  shartnomasi  bo‘lib, 
bunda  mazkur  tovarlar  ijaraga  beruvchi  tomonidan  sotib  olinib,  u  mulkka  bo‘lgan 
egalik qilish huquqini saqlab qoladi”. Ushbu ta’rifda lizing ijara shartnomasi sifatida 
baholanib,  uning  huquqiy  jihatlariga  e’tibor  qaratilgan.  Lizingni  ta’riflashda  dastlab 
uning  mulkiy  munosabatlar  ekanligini  e’tiborga  olib,  bu  ta’rifda  unda  ishtirok 
etayotgan barcha sub’ektlarning mavqei va manfaatlari o‘z ifodasini topishi kerakdir. 
Shu  nuqtai  nazardan  olib  qarasak,  Sh.U.  Xaydarov,  X.A.  Ortiqov  va  X.A. 
 
87
  Коноплицский  В.,  Филина  Г.  «Это  бизнес»  Толковый  словарь  экономических  терминов.-  Киев:  «Альтерпресс»,  1996.  – 
149, 447 с.; Козлов Д. «Лизинг: новые горизонты предпринимательства», Экономика и статистика, 29 июль., 1996. 

---

202 
 
Tuxsanovlar  o‘zlarining  asarlarida  lizingga  quyidagicha  ta’rif  berib  o‘tishgan: 
“Lizing deganda bir taraf (lizing beruvchi) boshqa bir tarafning (lizing oluvchining) 
topshirig‘iga  muvofiq  lizing  ob’ekti  bo‘lgan  mulkni  o‘z  mulki  qilib  sotib  olib,  uni 
lizing  oluvchiga  haq  evaziga  lizing  shartnomasida  belgilangan  shartlar  bilan 
vaqtinchalik  foydalanish  va  egalik qilish  uchun  hamda  shartnoma  tugagandan  so‘ng 
lizing  ob’ektini  sotib  olish  huquqi  bilan  beriladigan  mulkiy  munosabatlar 
majmuidir”
88
.  Ushbu  ta’rifda  lizingning  o‘ziga  xos  xususiyati,  ya’ni  bu 
munosabatlarda  uch  sub’ektning  ishtirok  etishi  hamda  mulkchilik  huquqining 
o‘zgarishiga  alohida  to‘xtalib  o‘tilgan.  Xorijiy  adabiyotlarda  mutaxassislar  lizingga 
ta’rif berishda uning lug‘aviy ma’nosiga ham e’tibor berishgan (inglizcha “to lease” 
fe’lidan  olingan  bo‘lib,  “mulkni  ijaraga  berish”  yoki  “mulkni  ijaraga  olish” 
ma’nolarini anglatadi).  
Ba’zi  manbalarda  ta’kidlanishicha,  mashina,  jixoz,  transport  vositalari  va 
boshqa  ishlab  chiqarishga  taalluqli  harakatlanuvchi  mulkni  uzoq  muddatli  ijaraga 
olish  lizing  sifatida  e’tirof  etilgan
89
.  Bu  ta’riflarda  lizingga  asosan  ijara  munosabati 
sifatida  yondashilib,  uning  o‘ziga  xos  xususiyatlariga  e’tibor  berilmagan.  M.I. 
Leshenko  tomonidan  lizingga  berilgan  ta’riflar  yuqoridagilardan  bir  muncha  farq 
qiladi.  Uning  fikricha  lizing  –  bu  shunday  tovar  kreditiki,  u  lizingga  beruvchidan 
lizingga  oluvchiga  turli  shakldagi  mulk  (qurilma,  uskuna,  mashina,  kema  va 
hokazo)ni  foydalanishga  berilishi  bilan  an’anaviy  bank  ssudasidan  farq  qiladi. 
Lizingga  beruvchi  ishlab  chiqaruvchi  (sotuvchi)dan  mulkni  to‘liq  qiymati  bo‘yicha 
egaligiga  olib  moliyaviy  xizmat  ko‘rsatadi,  lizingga  oluvchi  esa  ushbu  qiymatni 
davriy  ravishda  to‘lov  (badal)lar  hamda  kreditdan  foydalanganlik  uchun  foizlarni 
birgalikda to‘lab qoplaydi
90
. Bu yerda lizingning o‘ziga xos xususiyati mulkka egalik 
qilish  huquqida  namoyon  bo‘ladi.  Mulkka  egalik  qilish  huquqi  lizing  muddati 
mobaynida  to‘liqligicha  lizingga  beruvchida  bo‘ladi.  Bu  huquq  lizingga  oluvchiga 
faqatgina  shartnomada  ko‘rsatilgan  muddatda  kelishilgan  to‘lovlar  butunlay 
to‘langandan  keyingina  o‘tadi.  Bularning  barchasi  lizing  operatsiyalarining  lizing 
bozori  ishtirokchilari  uchun  naqadar  foydali  ekanligidan  dalolat  berib  turibdi. 
Yuqorida  keltirilgan  fikrlarni  umumlashtirib,  lizingga  quyidagicha  ta’rif  berib 
o‘tamiz:  “Lizing  –  bu  vaqtinchalik  bo‘sh  turgan  yoki  jalb  qilingan  moliyaviy 
vositalarni  investitsiyalashni  o‘zida  aks  ettirib,  bunda  lizingga  beruvchi  ma’lum  bir 
sotuvchidan mulkiy shartnomada kelishilgan mol-mulkka egalik qilish va ushbu mol-
mulkni vaqtinchalik foydalanganlik uchun to‘lov asosida oxirida harid qilish huquqi 
bo‘yicha lizingga oluvchiga taqdim etish majburiyatini oladi”.