Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

Боб бўйича хулосалар

Аспектуаллик назарияси билан боғлиқ тадқиқотларнинг таҳлили натижасида қуйидаги хулосаларга келинди:
Аспектуаллик ҳодисаси универсал бўлиши билан бирга ифодаланиш усуллари ва воситаларига кўра ҳар бир тилда фарқ қилади. Ҳозирда аспектуал маъноларни тадқиқ этишда, асосан, функционал-семантик майдон назарияси ва композиционал ёндашув назариялари асосида иш олиб борилмоқда.
Аспектуал семантика феълга хос хусусият сифатида баҳоланса-да, уларнинг ифодаланишида контекстда иштирок этадиган барча лисоний воситаларнинг таъсири мавжуд. Жумладан, инглиз тилида аспект фақатгина феъл билан боғлиқ ҳодиса сифатида талқин қилинмайди. Аспект маъноси бутун предикатга хос бўлиб, аргументнинг миқдорий хусусиятларига боғлиқ тарзда амалга оширилади. Ўзбек тилида феълнинг аналитик шакллари, мураккаб феълли бирикмалар аспектуал маъноларни англатувчи асосий лисоний воситалар саналади.
Ҳар бир тилда аспектуал маъноларнинг ифодаланиш усуллари, тил бирликларининг фарқланиши, акционсарт таснифида ифодаланадиган маъно турларининг фарқланиши, аспектуал маъноларни ҳосил қиладиган тузилмаларнинг ўзига хос турлари мавжудлиги аспектуал соҳага оид терминларнинг ишлатилишидаги фарқланишга сабаб бўлган.
Инглиз ва ўзбек тилларида аспектуалликни ифодаловчи воситалар лексик, синтактик, морфологик ва семантик жиҳатдан фарқ қилади. Бу, бевосита результативликни англатувчи тил воситаларига ҳам хос хусусият саналади.
Инглиз тилида результативлик ва перфектнинг фарқланиши прагматик омилларга бориб тақалади. Кўплаб тилшунослар перфектни прагматик воқеликка алоқадор ҳодиса сифатида баҳолашади. Результативлик эса лексик-семантик хусусият сифатида тан олинади. Ўзбек тилида результативлик ва перфект маъноларнинг фарқли жиҳатларини аниқлашга қаратилган ишлар амалга оширилмаган. Шундай бўлса-да, перфект ва результативликни кўмакчи феълларнинг қўлланилиши ва матн муносабатида фарқлаш мумкин, деган мулоҳазага келдик.
Аспектуал семантика доирасида результативлик ифодаланиш усули ва воситаларининг турли-туманлигига кўра махсус тадқиқотларда муҳим ўрин тутади. Чунки, результативлик ўзига хос бирлик ва тузилмаларда ифодалана олиш имкониятлари билан ҳам ажралиб туради. Бу эса результативликнинг алоҳида тадқиқот объекти сифатида танланишига сабаб бўлди.