52
тақсимланади ҳамда уларнинг бир бирлиги таннархи ва улардан олинадиган
фойда куйидагича бўлади:
Маҳсулот
тури
Соф
сотиш
ҳажми-
даги
улуш,
%
Комплекс харажат тақсимоти
1
бирлик
маҳсулот
таннархи
1
бирлик
маҳсулот
сотиш
баҳосии
1
бирлик
маҳсулотг
а тўғри
келувчи
фойда
Маҳсулот
А
90,43
90 430 000
(100 000000*90,43
45 215
60000
14785
Маҳсулот
Б
9,57
9570 000
(100 000000*9,57%)
9570
25000
15430
Жами
100
100 000 000
х
х
х
Ялпи фойда доимий улуши методи.
Ушбу метод бўйича комплекс харажатларни таксимлаш учун
махсулотларни сотишдан олинадиган ялпи фойда даражаси, яъни рентабеллик
даражаси бир хил деб олинади. Демак, бу методни қўллаш учунқуйидагилар
ҳисоб-китоб килинади:
1. Ялпи фойда фоизи.
2. Сотилган махсулот таннархи ва комплекс ишлаб чиқариш
харажатлари
таксимоти
Мисол:
Комплекс харажатлар, сум.
100 000 000
Алоҳида харажатлар, сум:
А махсулот
16 000 000
Б махсулот
14 000 000
Жами
30 000 000
Махсулот
сони
Сотиш баҳоси, сум.
Сотиш киймати,
сум.
А махсулот
2000
60 000
120 000 000
Б махсулот
1000
25 000
25 000 000
Жами
145 000 000
53
1.
Ялпи фойда фоизи.
Сотиш киймати, сум.
145 000 000.
Минус комплекс ишлаб чикариш харажатлари ва алоҳида
харажатлар, сум.
130 000 000.
Ялпи фойда, сум.
15 000 000.
Ялпи фойда фоизи (1500000/145000000*100%)
10,345 %
2. Сотилган махсулот таннархини аниклаш ва
комплекс ишлаб чикариш
харажатларини таксимлаш
А махсулот,
сум
Б маҳсулот,
сум
Жами ,сум
Сотиш киймати
120 0000 00
25 000 000
145 000 000
Минус Ялпи фойда, 10,345 %
12 415 000
2 585 000
15 000 000
Сотилган маҳсулот таннархи
107 585 000
22 415 000
130 000 000
Минус Алоҳида харажатлар
16 000 000
14 000 000
30 000 0000
Комплекс ишлаб чиқариш
харажатлари
91 585 000
8 415 000 100 000 000
2.ИККИЛАМЧИ МАҲСУЛОТЛАР ҲИСОБИ
Комплекс ишлаб чиқаришда асосий маҳсулотдан ташқари ѐндош махсулот
ва чиқиндилар ҳам олинади. Бундай ѐндаш маҳсулот ва чикиндилар иккиламчи
махсулотлар деб аталади. Уларга мисол қилиб, масалан мой комбинатларида
ѐғдан ташқари олинадиган кунжара, пучок, соапсток,, ун комбинатларида ундан
ташқари
олинадиган кепак, дон чикити ва кукуни келтириш мумкин. Ушбу
ѐндош маҳсулотлар ва чиқиндилар асосий махсулотга нисбатан паст сотиш
кийматларига эга бўлади.
Бундан ташқари ѐндаш маҳсулот ва чиқиндилар ўртасида фарқни аниқлаш
ҳам анча мураккаб ҳисобланади. Факат шундай нуктаи назар мавжудки, унга
кура ѐндош маҳсулот чикиндига нисбатан:
а) каттарок бозор кийматига эга бўлади;
б) куп ҳолларда улар келгуси технологик жараѐнлар объекти ҳисобланади;
Ёндош маҳсулотлар ва чикиндилар ҳисобида икки хил ѐндашиш мумкин:
1-ѐндашув – бу иккиламчи маҳсулотлар ҳисобини алоҳида юритиш;
2-ѐндашув - бу иккиламчи маҳсулотлар ҳисобини алоҳида юритмасдан,
уларнинг бозор кийматини асосий маҳсулот бўйича ишлаб чикариш
харажатларини камайтиришга олиб бориш.
Ушбу ѐндашувларнинг иккинчиси аксарият ҳолларда тўғрироқ деб
ҳисобланади, чунки у асосий маҳсулот таннархини реал аниклаш имконини
беради. Бу ѐндашувда иккиламчи маҳсулотдан олинадиган даромад ѐки соф
даромад (яъни иккиламчи маҳсулотни сотиш қийматидан уларни ажратиш
54
нуктасидан кейин кайта ишлашга сарфланган
харажатларни айириб
ташлагандан кейинги сумма) биргаликда ишлаб чиқилган ѐки ишлаб чикилган
асосий маҳсулот таннархидан айириб ташланиши керак бўлади. Бундай
ѐндашувда иккиламчи маҳсулот ҳисоби куйидаги методлар асосида юритилади
:
1) Сотишдан олинган соф даромадни иккиламчи маҳсулотларни ҳақиқатда
сотилишига караб таксимлаш методи асосида. Бу
методда иккиламчи
маҳсулотни сотишдан олинган даромад сотиш пайтида даромад счѐтининг
кредитида даромад сифатида акс эттирилади.
2) Сотишдан олинган соф даромадни иккиламчи маҳсулотларни ҳақиқатда
ишлаб чиқилганлигига караб таксимлаш методи асосида. Бу методда
иккиламчи маҳсулотни сотишдан олинган даромад комплекс харажатларни акс
эттирувчи кредитида акс эттирилади, яъни бу
харажатларни камайтиришга
олиб борилади
Мисол.
А махсулотни ишлаб чикаришда Б иккиламчи маҳсулот пайдо бўлади,
ҳисобот даврида қуйидаги маълумотлар олинган, дейлик:
Асосий ва иккиламчи маҳсулотларни ажратишгача
қилинган харажатлар, минг сум
60000
Даврда ишлаб чиқилган :
А асосий маҳсулот, дона
В иккиламчи маҳсулот, дона
20000
4000
Ажратишдан кейин В иккиламчи маҳсулотга
килинган харажатлар
(4000 дона, ҳар бирига 100 сумдан
4 000 000
Даврда сотилган:
А асосий маҳсулот, 15000 дона
В иккиламчи маҳсулот, 2000 дона
5000 сумдан.
1000 сумдан
Do'stlaringiz bilan baham: