Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

4.КОРХОНА ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ХАРАЖАТЛАРИ
ДИНАМИКАСИНИ БАҲОЛАШ МЕТОДЛАРИ 
Корхона ишлаб чиқариш харажатлари ўзгариши (динамикаси)ни 
баҳолашнинг турли методлари мавжуд. Улар ичида энг кенг тарқалганлари 
қуйидагилардир: 
1) инженерлик (мухандислик) методлари; 
2) бухгалтерлик (счѐтларни текшириш) методи; 
3) график метод; 
4) энг кичик ва энг катта миқдорлар (минимакс) методи. 
Инженерлик (мухандислик) методлари. Ушбу метод номи билан 
кўриниб турибдики, инженерлар (мухандислар) таҳлилига асосланган метод 
ҳисобланади. Одатда, инженерлар (мухандислар) ишлаб чиқаришнинг 
технологик жараѐнлари ва операциялари мазмуни ва физик миқдорларига 
қараб, уларга кетадиган моддий ресурслар миқдорини, зарур ишлаб чиқариш 

---

17 
жиҳозларидан фойдаланишга кетадиган меҳнат миқдорини, уларнинг 
эскириши, сарфланадиган электрэнергия ва бошқа ишлаб чиқариш омиллари 
миқдор 
кўрсаткичлари 
талабларини 
яхши 
биладилар.Ушбу 
техник 
кўрсаткичларга ҳамда амалда бўлган баҳолар, меъѐрлар, расценкаларга таяниш 
инженерларга маҳсулот ишлаб чиқариш харажатларини уларнинг ғар қандай 
миқдори бўйича аниқ ҳисоб-китоб қилишга имкон беради. 
Бухгалтерлик (счѐтларни текшириш) методи. Ушбу метод маълум даврда 
амалга оширилган ва бухгалтерия счѐтларида акс эттирилган харажатларни 
менежерлар ва бухгалтерлар томонидан ўзгарувчан ва доимий харажатларга 
туркумланишига асосланади. Бундан жами ўзгарувчан харажатлар суммаси ва 
ишлаб чиқилган маҳсулот миқдори асосида бир бирлик маҳсулотга тўғри 
келувчи ўзгарувчан харажатлар топилади. Ўзгармас характердаги ишлаб 
чиқариш харажатларини тизимлаб чиқиш шу давр учун умумий ўзгармас 
(доимий) харажатлар суммасини топишга имкон беради. Бундай метод, 
менежерлар ва бухгалтерларга корхонанинг ҳисобот давридаги иш фаоллиги 
бўйича жами ишлаб чиқариш харажатлари динамикасини баҳолаш имконини 
беради. 
Мисол: айтайлик ойига 100 дона музлатгич ишлаб чиқарувчи завод
бухгалтериясида ишлаб чиқариш харажатлари счѐтлари асосида қуйидаги 
ахборотлар жамланган.