Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

 
Интернет сайтлари: 
 
1. www.ook.vsem.ruЭкономика и социология труда. 
2. www.snicke.nm.ruЭкономика и социология труда 

---

102 
3. economics.superreferat.ru Экономика и социология труда 
4. www.lan.krasu.ru Экономика и социология труда 
5. tema.studentochka.ru Экономика и социология труда 

---

103 
8-МАВЗУ. ИШ ҲАҚИ ТИЗИМИ 4 соат 
 
1-маъруза 2 соат 
1. Иш ҳақининг моҳияти ва унинг шаклланиши 
2. Бозор шароитида иш ҳақининг асосий вазифалари 
3. Иш ҳақининг функциялари ва уни ташкил этиш тамойиллари 
4. Тариф тизимининг моҳияти ва элементлари 
1. Иш ҳақининг моҳияти ва унинг шаклланиши 
 
Иш ҳақи – ёлланма ходим даромадининг элементи, унга тегишли 
ишчи кучига бўлган мулкчилик ҳуқуқини иқтисодий жиҳатдан рўёбга 
чиқариш шаклидир. Шу билан бирга иш берувчи учун ёлланма ходимлар 
меҳнатига 
тўланадиган 
ҳақ 
ишлаб 
чиқариш 
харажатларининг 
элементларидан бири ҳисобланади. Иш берувчи меҳнат ресурсларидан 
ишлаб чиқариш омилларидан бири сифатида фойдаланиш учун уни харид 
қилади. 
Бозор иқтисодиёти шароитида иш ҳақи ҳажмига бозор ва бозордан 
ташқари бир қатор омиллар таъсир кўрсатади. Бунинг натижасида 
меҳнатга ҳақ тўлашнинг муайян даражаси вужудга келади. Бу омилларни 
ва уларнинг иш ҳақига таъсир кўрсатиш хусусиятини кўриб чиқишдан 
олдин ходимнинг иш ҳақидаги элементларни аниқ белгилаб чиқиш, қандай 
элементлар бозор коньюктураси таъсирига кўпроқ ёки озроқ даражада дуч 
келишини аниқлаб олиш зарур. 
Бозорга ўтилиши муносабати билан меҳнатга ҳақ тўлаш соҳасида 
янги муносабатлар пайдо бўлади, меҳнат ресурслари бозори бўлган 
меҳнат бозори шаклланади. Унинг субъектлари сифатида қуйидагилар 
майдонга чиқади: иш берувчи (якка тартибдаги тадбиркор, тадбиркорлар 
бирлашмаси) – у муайян сифат хоссаларига эга бўлган маълум миқдордаги 
меҳнат ресурсига талаб билдиради; ёлланма ходимлар – улар меҳнат 
ресурсининг эгалари бўлиб, уларнинг миқдори ва касб-малака 
хусусиятлари меҳнат бозоридаги таклифни вужудга келтиради. 
Меҳнат бозоридаги кесишув объекти сифатида муайян шароитда 
маълум вақт мобайнида муайян сифатга эга бўлган меҳнат ресурси 
бирлигидан фойдаланиш ҳуқуқи вужудга келади.