Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Ижтимоий-иқтисодий омилларнинг таъсири шу нарса билан 
боғлиқки, фан-техника тараққиётининг авж олиши, ишлаб чиқариш 
(техника, технология) моддий асосининг таъминлашуви ва хилма-хил, кўп 
ҳолларда эса анча мураккаб ташкилий тадбирларнинг амалга оширилиши 
ўз-ўзидан эмас, балки фақат ижтимоий ишлаб чиқариш иштирокчилари 
бўлган инсонларнинг фаол меҳнат фаолияти натижасидагина содир 
бўлади. Бу меҳнат фаолиятининг ҳаракатлантирувчи кучи – муайян 
натижани қўлга киритишга бўлган қизиқишдир. У, ўз навбатида, ишлаб 
чиқариш иштирокчилари бўлган инсонларнинг моддий ва маънавий 
эҳтиёжларини қондириш имконини беради. Бундан ташқари, ишлаб 
чиқариш ёки бошқа фаолият қатнашчилари муайян меҳнат фаолияти 
натижасини қўлга киритишга интилиши билан бир қаторда етарли 
даражадаги меҳнат қобилиятига, ишбилармонлик ва шижоаткорлик каби 
зарур шахсий сифатларга эга, шунингдек, тадбиркор ва ҳушёр бўлишлари 
лозим. 
Меҳнат унумдорлигига таъсир кўрсатувчи энг муҳим ижтимоий-
иқтисодий омилларга қуйидагилар киради: 

меҳнат натижаларидан моддий ва маънавий манфаатдорлик; 

ходимларнинг малака даражаси, уларнинг касбий тайёргарлиги 
сифати ва умумий маданий-техникавий савияси; 

меҳнатга муносабат ва меҳнат интизоми даражаси; 

меҳнат жамоалари ўз-ўзини бошқаришининг ривожланиши. 
3. Меҳнат унумдорлигини оширишнинг заҳиралари:
моҳияти ва синфлашуви 
 
Меҳнат унумдорлигини ошириш заҳиралари (резервлари) – 
техника ва технологияни такомиллаштириш, ишлаб чиқариш, меҳнат 
ва бошқарувни ташкил этишни яхшилаш ҳисобига меҳнат 
унумдорлигини оширишнинг барча омилларидан янада тўлароқ 
фойдаланиш имкониятидир. Заҳиралар меҳнат унумдорлигини ошириш 
омиллари билан чамбарчас боғлиқдир. Агар бирор омилни имконият 
сифатида олиб қарайдиган бўлсак, у ҳолда бу омил билан боғлиқ бўлган 
заҳирадан фойдаланиш имкониятнинг воқеликка айланиш жараёни 
ҳисобланади. 
Меҳнат унумдорлигини ошириш заҳираларининг бир неча 
таснифлари мавжуд бўлиб, уларнинг ҳаммаси иккита катта гуруҳга 
бўлинади: жонли меҳнатдан (иш кучидан) фойдаланишни яхшилаш