Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

иш ҳажмини эътиборга олиб ходимларни индивидуал тартибда 
иш жойларига қўйиш ва иш участкаларини белгилаш. Бунда ҳар 
бир ишчи бутун иш кунида иш билан таъмин этилади; 

касблар ўриндошлиги масаласи. Буни ҳал этиш учун дастлаб 
ўриндошлик билан қилинадиган ишлар меҳнат сарфининг асосли 
нормаларидан фойдаланиш, иш кунининг ҳар хил пайтларида 
ходимларнинг асосий иш билан банд бўлиш даражасини ўрганиш 
асосида белгилаб чиқиш талаб этилади; 

кўп станокда ишлаш масаласи. Буни ҳал этиш учун меҳнат 
операцияларини бажаришда қўл ва машина билан қилинадиган 
ишларга сарф бўладиган вақт нисбатларини ҳам, иш куни давомида 
ишчининг иш билан банд бўлиш, ускуналарнинг эса ишлаб туриш 
даражасини ҳам хронометрик ва иш кунини бошдан-оёқ тинмай 
кузатиб бориш йўли билан синчиклаб ўрганиш талаб қилинади; 

ишлаб чиқариш бригадаларини тузиш масаласи. Бунинг учун 
дастлаб бригадага юкланадиган ишнинг миқдор ва сифат тизими 
ўрганилади, касб ва малака жиҳатидан қанча ишчи талаб қилиниши 

---

32 
белгиланади, сўнгра бригада аъзоларига ишнинг тўғри тақсим 
қилинганлиги, иш куни давомида ускуналардан тўла ва тўғри 
фойдаланиши текширилади.
Бу масалаларнинг ҳаммаси меҳнат сарфининг асосли нормалари 
ҳамда иш кунини бошдан-оёқ кузатиб бориш ва хронометраж усули 
ёрдамида муваффақиятли ҳал этилиши мумкин. 
Юқорида таъкидланганлардан келиб чиқиб, меҳнатни нормалаш 
меҳнатни ташкил этишга жиддий таъсир кўрсатади, деган хулоса чиқариш 
мумкин. 
 
Таянч иборалар 
Меҳнат фаолияти; меҳнат фаолиятини ташкил этиш асослари; 
ҳуқуқий асослар; маънавий психологик асослар; иқтисодий асослар; 
ижтимоий-психологик асослари; меҳнатни ташкил этиш; ташкил этиш 
назарияси; меҳнат тақсимоти; унинг турлари: умумий; хусусий; қисман; 
технологик; функционал; малакали; операциялар бўйича; касбий; меҳнат 
кооперацияси; унинг турлари; ихтисослаштирилган цехлар; цехлараро 
кооперация; цех ичидаги кооперация; иш ўринлари; ташкил этиш; 
режалаштириш; 
хизмат 
кўрсатиш; 
иш 
ўринларининг 
турлари: 
ихтисослашган; универсал; хизмат кўрсатишнинг функциялари: ишлаб 
чиқариш-тайёрлаш; асбоб ускуналар; созлаш; энергетик; таъмирлаш; 
назорат; транспорт; таъмирлаш-қурилиш; хўжалик-маиший; омбор 
функцияси; меҳнатни нормалаш; меҳнат нормалари; нормалашни 
такомиллаштириш.