Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

3. Меҳнат тақсимоти ва кооперацияси 
 
Меҳнат тақсимоти деганимизда, ҳар хил меҳнат турларининг бир-
биридан ажратилишини, пировардида ишлаб чиқаришда иштирок этувчи 
1
Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш йулида, -Т.:Ўзбекистон,1995, 119-
б. 

---

22 
турли гуруҳ кишиларнинг хилма-хил меҳнат фаолиятлари билан банд 
бўлишини тушунамиз. 
Меҳнат тақсимотининг асосий устунликларидан бири шундаки, 
бунда ишчи ишнинг маълум бир турида чуқур ихтисос топади, шу ишнинг 
бажарилиш техникаси ва тартибини пухта эгаллаб олади, зарур 
кўникмаларни 
касб 
этади, 
иш 
усул 
ва 
услубларини 
янада 
такомиллаштиради. Бунда махсус асбоб ва ускуналар ишлатилади. Бундан 
ташқари меҳнат тақсимотида ходимларни иш жараёнига тайёрлаш ҳам 
осонроқ бўлади. 
Ишлаб чиқаришда меҳнат тақсимотининг учта тури мавжуд: умумий 
меҳнат тақсимоти, хусусий меҳнат тақсимоти, қисман (айрим) меҳнат 
тақсимоти. 
Умумий меҳнат тақсимотига кишилар фаолиятининг ишлаб 
чиқариш ва ноишлаб чиқариш соҳалари ўртасидаги меҳнат тақсимоти, бу 
соҳалар орасида эса, саноат, қишлоқ хўжалиги, транспорт, алоқа, савдо, 
халқ таълими, фан, давлат бошқаруви, маданият ва ҳоказолар ўртасидаги 
меҳнат тақсимоти киритилади. Ана шу соҳалар ўртасида ходимларнинг 
тақсимланиши умумий меҳнат тақсимоти ва жамиятнинг айрим мамлакат 
ва унинг минтақаси ижтимоий-иқтисодий ривожланиши жараёнидаги 
ўзгаришлар таснифи бўлиб хизмат қилиши мумкин. 
Хусусий меҳнат тақсимоти умумий меҳнат тақсимотининг 
соҳалар ва тармоқлар ичидаги тақсимотини назарда тутади. Масалан, 
саноат тармоқлари кичик соҳалар, бирлашмалар, айрим корхоналарга 
бўлинади; қишлоқ хўжалиги деҳқончилик ва чорвачиликка, улар ичида эса 
ихтисослаштирилган тармоқларга (ғалла, пахта, картошка етиштириш, 
боғдорчилик, гўшт, сут, жун етиштириш ва шу кабиларга) бўлинади. 
Саноатда бўлгани каби қишлоқ хўжалигида ҳам хусусий меҳнат 
тақсимотининг пировард босқичи ихтисослаштирилган айрим корхона 
ҳисобланилади. Бу хилдаги хусусий меҳнат тақсимоти ноишлаб чиқариш 
соҳасининг ҳар қандай тармоғида: халқ таълимида, тиббиётда, давлат 
бошқаруви ва ҳоказоларда мавжуддир.