Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

1-б
об. АСОСИЙ ВОСИТАЛАР ҲИСОБИНИНГ НАЗАРИЙ 
АСОСЛАРИ
 
 
1.1. Асосий воситаларнинг бухгалтерия ҳисобининг обекти 
сифатидаги таснифи ва аҳамияти 
Ўзбекистон Республикаси ―Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида‖ги 
Қонуннинг 4-моддасида «Асосий ва жорий активлар, мажбуриятлар, хусусий 
капитал, захиралар, даромадлар ва ҳаражатлар, фойда, зарарлар ҳамда 
уларнинг ҳаракати билан боғлиқ хўжалик операциялари бухгалтерия 
ҳисобининг обектларидир» деб кўрсатиб ўтилган. 
Бухгалтерия ҳисобини обектларидан бири ҳисобланувчи активларни 
корхона фаолиятида ишлатиш ѐки фойдаланиш муддати нуқтаи назардан 
иккита йирик гуруҳга ажратиш мумкин:

бир йилдан кам муддат мобайнида фойдаланиладиган активлар; 

бир йилдан ортиқ муддат мобайнида фойдаланиладиган активлар;
Бир йилдан ортиқ муддат мобайнида фойдаланиладиган активларга 
«узоқ муддатли активлар» деб айтилади ва улар таркибига моддий ва 
номоддий активлар киради.
Моддий (асосий воситалар) ва номоддий активлар - бу бир йилдан 
кўпроқ фойдали хизмат қилиш муддатига эга бўлган ишлаб чиқариш, 
маъмурий мақсадлар учун фойдаланадиган ва қайта сотиш учун 
мўлжалланмаган активлардир. 
Узоқ муддатли моддий активлар таркибида асосий воситалар катта 
салмоққа эга бўлиб, хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятида катта рол 
ўйнайдилар. Ўзбекистон Республикасининг 5-сонли бухгалтерия ҳисоби 
миллий стандартининг 3а-бандида асосий воситаларга қуйидагича таъриф 
берилган:

---

8 
Асосий воситалар - моддий ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш 
соҳаларида узоқ (бир йилдан ортиқ) муддат давомида фойдаланиладиган 
ҳамда ижарага бериш учун мўлжалланган моддий активлардир. 
Берилган таърифга кўра, асосий воситаларнинг асосий хусусиятлари
корхоналар фаолиятида узоқ муддат мобайнида фойдаланиши ѐки ижарага 
берилишидир. Шунингдек, уларнинг яна бошқа хусусиятлари – хизмат 
муддати мобайнида ўзини натурал буюм шаклини сақлаб қолиши ва ўз 
қийматини секин аста эскириш тариқасида чиқариб боришидир. 
Асосий воситалар корхоналарнинг моддий техника базасини ташкил 
этувчи мехнат қуроллари ва воситаларини ўз ичига олади. Уларга
қуйидагилар киради:
1. Бинолар – сех, омбор, лаборатория, идора, гараж, ўт ўчириш 
депоси ва шу каби меҳнат шароитини яратиб берувчи, товар-моддий 
бойликлар бутлигини таъминловчи обектлар.
2. Иншоатлар – очиқ айвонлар, деворлар, сув миноралари, темир йўл 
шаҳобчалари, насос стансиялар, каналлар, сув ҳавзалари, асфалтланган 
йўллар ва йўлкалар.