Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти “ИҚтисодиёт” кафедраси “бизнес режалаштириш” фанидан Бозор иқтисодиёти ва бизнес мавзуси бўйича тайёрланган тақдимоти маърузачи: А

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ САМАРҚАНД ИҚТИСОДИЁТ ВА СЕРВИС ИНСТИТУТИ “ИҚТИСОДИЁТ” КАФЕДРАСИ “БИЗНЕС РЕЖАЛАШТИРИШ” фанидан Бозор иқтисоди ва бизнес мавзуси бўйича тайёрланган ТАҚДИМОТИ Маърузачи: А.П.Ҳазратов

САМАРҚАНД – 2019

МАВЗУ: БОЗОР ИҚТИСОДИ ВА БИЗНЕС

РЕЖА:

1.1. Бозор иқтисодиёти, унинг тамойиллари ва ўзига хос хусусиятлари

1.2. Бизнес – бозор иқтисодиётининг устивор соҳаси

Бозор иқтисодиёти – тадбиркорлик фаолияти, хўжалик ҳисоб-китоблари, товар ва хизматларни айирбошлашга, талаб ва таклиф ўртасида тартибга солинувчи нисбатга асосланган иқтисодиётдир.
Аралаш иқтисодиёт – турли хил шаклларда бўлиб, бозор иқтисодиёти ва давлатнинг иқтисодий жараёнларни тартибга солишдаги иштирокининг уйғунлашуви билан тавсифланади.
1.1. Бозор иқтисодиёти, унинг тамойиллари ва ўзига хос хусусиятлари
Буйруқбозлик иқтисодиёти-жамиятдаги ишлаб чиқаришда давлатнинг роли етакчи эканлиги билан тавсифланади. Барча мулк давлатга тегишли бўлиб, у томонидан қабул қилинувчи қарорлар иқтисодиётнинг барча соҳа ва тармоқлари учун мажбурий ҳисобланади.
Бозор иқтисодиётининг асосий белгилари қуйидагилардан иборат:

• тартибга солинмайдиган талаб, яъни истеъмолчилар (харидорлар) ўз эҳтиёжлари ва тўлов лаёқатларидан келиб чиққан ҳолда нимани ва қанча миқдорда сотиб олишни ўзлари белгилайдилар;

2. тартибга солинмайдиган таклиф, яъни корхоналар ва уларга тенглаштирилган бошқа хўжалик субъектлари бозор талаби ва ресурслар имкониятларидан келиб чиққан ҳолда чиқариладиган маҳсулот номенклатурасини (ассортиментни) ўзлари белгилайдилар;
3. талаб ва таклифни мувозанатловчи эркин нарх ҳосил бўлиши;
4. маҳсулот (товар) ишлаб чиқариш ва сотишда рақобат.

Бозор иқтисодиётининг ўзига хос хусусиятлари қуйидагилардан иборат:

• узоқ муддатли, барқарор тармоқлараро ва минтақалараро алоқалар асосида шаклланган ҳамда чекланмаган диверсификация жараёнлари билан тавсифланувчи ягона бозор маконининг пайдо бўлиши;
• бир томондан «эҳтиёжларнинг ортиши», иккинчи томондан эса таклифнинг кенгайиши;
• нархга оид бўлмаган рақобат усулларининг нархга оид бўлган усуллардан устун келиши;
• рақобатлашувчи ижтимоий гуруҳлар, биринчи навбатда тадбиркорлар ва ёлланма ходимлар ўртасида ижтимоий зиддиятларни бартараф қилишга имкон берувчи иқтисодиётнинг ижтимоий йўналтирилган регуляторлари;
• товар бозорларида рақобатли муносабатларни ғирром рақобат, иқтисодиётнинг монополлашуви ва ҳоказоларга қарши курашга йўналтирилган ҳолда қонуний ва иқтисодий марказлашган тарзда тартибга солиш;
• акциядорлик ва мулкчиликнинг бошқа жамоавий шаклларини ривожлантириш воситасида ҳар бир фуқарони товар бозорларида рақобатли муносабатларга жалб қилиш учун кенг имкониятлар яратиш.

1.2. Бизнес – бозор иқтисодиётининг устивор соҳаси
Бизнес («business») сўзи инглиз тилидан олинган бўлиб, иш деган маънони англатади. Бизнес билан машғул бўлган одамлар бизнесменлар, яъни ишбилармонлар деб аталади.
Ли Якокка XX асрдаги бизнеснинг «энг буюк қаҳрамони» ҳисобланади. У дастлаб Генри Форд компаниясида иккинчи раҳбар бўлиб ишлаган, кейинчалик эса унинг рақобатчисига айланган ва «Крайслер» автомобиль корпорациясининг президенти лавозимини эгаллаган. У шундай деб ёзган: «Бутун ҳаёт бу вақт омилидир. Ўз олдингга аниқ мақсад қўй. Қўлингдан келганча таълим ол, сўнгра Худо ҳаққи, бирон нарса қил».
Бизнесни бошлашдан аввал қуйидаги асосий тамойилларга амал қилиш лозим бўлади:

• Бизнеснинг қонун ва қоидаларини яхши билиш.
• Етарли миқдорда бошланғич капиталга эга бўлиш.
• Ўз зиммасига олган мажбуриятларни ўз вақтида ва тўлиқ бажариш.

Бизнес ва тадбиркорлик ўртасидаги фарқлар

Бизнес	Тадбиркорлик
1. Эришилган муваффақиятни мустаҳкамлашга интилиш.	1. Ташаббускорлик, уддабурронлик, изланувчанлик, ижодкорлик, серғайратлик
2. Фойда (даромад) келтирадиган ишга эга бўлган шахс	2. Ишга эга бўлган шахс
3. Капиталга эга	3. Бошланғич капиталга эга бўлмаслиги мумкин
4. Менежерлик иқтидорига эга.	4. Таваккалчиликка мойиллик, «илоҳий» иқтидорга эгалик
5. Капиталдан даромад олиш	5. Тадбиркорликдан фойда олиш
6. Амалиётда кўпроқ учрайди	6. Амалиётда камроқ учрайди

Бизнеснинг пировард мақсади

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ