Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис

Комиссион тақдирлашлар. Улар турагент ва туроператор 
ҳамкорлиги шартларининг негизи ҳисобланади. Комиссион 
тақдирлаш икки функцияни бажаради: биринчидан, турагентнинг 
ягона даромад манбаи бўлиб хизмат қилади; иккинчидан, уни фаол 
ишлашга рағбатлантиради. Агар турагент ўзини комиссион 
тақдирланиши ошишидан манфаатда бўлса, туроператор учун ҳар 
қандай комиссион оширилиш унинг шахсий даромадининг 
камайишини билдиради. Туроператор ва турагент ўртасидаги 
муносабатларда ҳамиша дифференциялашган, тамоил жиҳатидан 
прогрессив комиссия қўлланилади: турагент қанча кўп тур сотса, 
унга тўланадиган комиссион тақдирлаш шунча юқори бўлади. 
Комиссион тақдирлашнинг қуйидаги турлари мавжуд: 
§
туроператор ва турагент ҳамкорлигининг дастлабки 
босқичида ўсиб борувчи ҳажм учун минимал даражада 
базавий комиссия; 
§
номавсумий турларни сотишни рағбатлантириш учун 
қўшимча номавсумий комиссия қўлланилади; 
§
қўшимча комиссия гуруҳ турларни (15-20 киши) сотиш 
учун ҳам тўланади; 
§
қўшимча комиссия турларни сотишнинг йиллик ҳажмига 
мувофиқ мўлжалдан зиёди учун ҳам кўзда тутилади 
(ретрафаол комиссия); 
§
қўшимча комиссия турагентнинг барқарор иши учун 
тўланади. 
Комиссион 
тақдирлашдан 
ташқари, турагент 
ишини 
рағбатлантириш учун бошқа рақобатлантириш чораларидан ҳам 
фойдаланилади, масалан, бонуслар тўлаш, яъни турларни 
белгиланган ҳажм (норма)дан ортиқ сотиб, ошириб бажаргани учун 

---

120 
қайд этиб қўйилган сумма тўлаш, бепул сафар йўлланмаси, 
қимматбаҳо сувенирлар билан тақдирлаш. 
Ҳисоб – китоблар. Туроператорлар ва турагентлар ҳисоб-
китоблари жойлашган манзилга қараб, нақд пул тўлаш ва бевосита 
банк ўтказмалари йўли билан амалга оширилди. Бунда шунингдек 
турагент томонидан комиссион тақдирлашни ушлаб қолиш тартиби 
ҳам аниқланади, аванс муддатлари ва якуний ҳисоб – китоблар, 
сотувлар ҳақида ойлик ҳисобот тартиби белгиланади.