Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта-махсус таълим вазирлиги ҚЎҚон давлат педагогика институти

Ўзбекистонда давлатнинг дин ва диний 
ташкилотлар билан муносабати 
 
Эътиқод тушунчаси. Марказий Осиё 
худудида дин ва диний муносабатларнинг 
шаклланиши. Ўзбекистонда давлат ва дин 
муносабатлари. Анъанавий мусулмон жамиятда 
динийлик ва дунёвийлик муаммоси. Дунёвийлик 
ва 
динийлик 
уйғунлигини 
таъминлаш. 
Ўзбекистоннинг дунёвий ривожланиш йўли. Дин 
соҳасидаги 
давлат 
сиёсати. 
Виждон 
эркинлигининг хуқуқий асослари. Ўзбекистонда 
фаолият кўрсатаётган кофессия ва ташкилотлар.
 
Ўзбекистонда 
виждон 
эркинлиги.
Виждон 
эркинлиги 
– 
диний 
эътиқод 
эркинлиги. 
Ўзбекистон 
Республикасида 
виждон 
эркинлигининг қонунан кафолатланиши. Диний 
экстремизмга йўл қўймаслик чораларини кўриш. 
Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар 
масаласи. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг 
уставида виждон эркинлигининг ўз ифодасини 
топиши. Бу масаланинг давлат, жамият ва 
диний 
ташкилотлар 
орасидаги 
муносабатларнинг 
мустаҳкамланишидаги 
аҳамияти. 
Мустақиллик ва дин. Ўзбекистон 
Республикасининг Конституцияси томонидан виждон 
эркинлигининг кафолатланиши. «Виждон эркинлиги 
ва 
диний 
ташкилотлар 
тўғрисида»ги 
янги 
“Виждон эркинлиги ва 
диний 
ташкилотлар 
тўғрисида”ги қонуннинг 
асл моҳиятини тўлиқ 
очиб бериш.
2

---

таҳрирдаги 
Қонуннинг 
қабул 
қилиниши.
Ўзбекистондаги 
турли 
диний 
конфессиялар 
фаолияти
.
3. 
Марказий Осиё динлари. 
Марказий Осиё динлари ва эътиқодлари 
манбаларининг тарихий жихатлари. Дининг илк 
шакллари. Шамонлик Шамонлик амалиётида 
рухлар билан алоқанинг ўрни. Шамонлик 
элементларининг бугунги кундаги кўринишлари. 
Тотемизм. Анимизм. Шаманизм (афсунгарлик). 
Фетишизм. 
Ибтидоий 
мифология. 
Инсониятнинг дастлабки маданият ўчоқлари ва 
улардаги 
диний 
тасаввурларнинг 
хилма-
хиллиги. Қадимий 
динлар тарихини 
акс 
эттирувчи манбаларнинг турлари. Археологик 
топилмалар, этнографик материаллар. Озиқ-
овқат 
топиш, 
шахсий 
ҳаёт 
хавфсизлиги, 
барҳаётлик, авлод қолдириш - инсоннинг энг 
қадимий ва асосий орзулари. Дафн билан боғлиқ 
бўлган тасаввурлар, маросимлар ва урф-одатлар. 
Анимизм руҳлар мавжудлигига ишонч. 
Осмон ва ер, қуёш ва ой, ёмғир ва шамол 
табиатнинг қудратли кучлари. Шаманизм ёхуд 
сеҳргарлик. 
Диний 
онгнинг 
шаклланишида 
афсунгарликнинг роли. Фетишизм – табиатдаги 
жонсиз нарсаларга сиғиниш. 
Махаллий диний кулътлар ва тасаввурлар. 
Тангричилик, Туркий халқлар диий тасаввурлари. 
Тангри. Умай, Эрклг, Зардуштийлик шаклларган 
тарихий шароит. Монийлик. Моний таълимоти ва 
унинг тарқалиши. Яхудийликнинг Марказий 
Осиёга 
кириб 
келиши. 
Марказий 
Осиёда 
буддавийлик. Марказий Осиёга хиристианликнинг 
кириб келиши. Миллий тараққиёт ва ислом.
Зардушт ҳаёти ва фаолияти. Зардушт 
таълимоти "Австо" зардуштийликнинг асосий 
манбаи ва муқаддас китоби. Кўпхудоликдан 
яккахудоликка ўтиш. Зардуштнинг ватани 
ҳақидаги баҳслар. Зардуштийликнинг диний 
таълимоти. Зардушт томонидан Марказий Осиё 
қадимий динининг ислоҳ этилиши, Ахурамазда, 
Ахриман. Ҳар бир киши устидан ҳисоб китоб 
ўтказилиши, 
қиёмат 
(охирзамон), 
жаннат, 
жаханнам, аросат, танларнинг қайта тирилиши, 
тана ва руҳнинг қайта бирикиб, барҳаёт бўлиши 
ҳақидаги тасаввурлар. "Авесто"нинг таркибий 
қисмлари Видеват, Ясна, Виспарт. Яшт.
Монавийлик ва маздакийлик динларининг 
келиб чиқиши, асосчилари, муқаддас манбалари, 
уларнинг пайдо бўлишидаги тарихий жараёнлар. 
Монавийлик динининг асосчиси Сурайк 
Марказий 
Осиёда 
динларнинг 
пайдо 
бўлиши, 
таълимоти, 
муқаддас 
манбалари, 
йўналишлари ва бугунги 
кундагиҳолати 
ҳақида 
билимларни 
шакллантириш. 
2

---

Патик. Кейинчалик унга Моний – руҳ лақаби 
берилган. Унинг номининг арабийлаштирилган 
тўла шакли X аср араб тарихчиси Ибн ан-
Надимнинг «Фиҳрист» китобида Моний ибн 
Фаттак Бобак ибн Абу Барзам. Монийнинг 
милодий 216 йилда (Аршакийлар подшолиги 
тугаб, сосонийлар ҳукмронлиги бошланишига ўн 
йил қолган бир пайтда) Бобил яқинидаги Мардину 
қишлоғида туғилгани. Диннинг асоси нур ва 
зулмат ўртасидаги азалий кураш таълимоти. 
Эронда ва унга қўшни мамлакатларда илк 
ўрта асрларда тарқалган. Асосчиси – Маздак (470-
529). Таълимотнинг асосий ғоялари III аср 
охирларида пайдо бўлган. Дунё жараёнларининг 
замирида оқилона қонуният асосида ҳаракат 
қиладиган ёрқин ва эзгу ибтидо билан 
бетартиблик ва бебошлик, айқаш-уйқашлик 
тарзида намоён бўладиган нурсиз ёвуз ибтидо 
ўртасида муросасиз кураш. 
4.