Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги омонов акром

Учинчи функцияси
, 
хўжалик субъектлари пул ҳисоб – китобларини 
амалга ошириш 
ҳисобланади. Иқтисодиётда фаолият юритаётган хўжалик 
субъектлари кун давомида бир неча юз минглаб турли даражадаги пул 
айланмаларини (асосан нақдсиз пул кўринишида) амалга оширади. 
Банкларнинг бевосита иштироки натижасида ушбу ўтказмалар жўнатувчидан 
олувчига етиб боради. Шунингдек, банклар пул ўтказмалари орқали 

---

218 
иқтисодиётнинг турли тармоқларига капитални жойлаштиради ва кредит 
линиялари очади. Буларнинг барчаси банкларнинг пул ҳисоб – китобларни 
амалга ошириш функцияси орқали бажарилади ва тартибга солинади.
Банкларнинг пул айланмасини тартибга солиш функцияси орқали 
Марказий банк иқтисодиётдаги товар массаси ва пул массаси ўртасидаги 
ўзаро мувозанатликни таъминлайди. Маълумки, ушбу мувозанатнинг 
бузилиши иқтисодиётда инфляция даржасини ортиб кетиши ёки пул 
тақчиллигини вужудга келишига олиб келади. Шу боис ҳам Марказий банк 
ўзининг пул – кредит инструментлари орқали пул айланмаси учун зарур 
бўлган тўлов воситасининг миқдорини тартибга солиб туради.
Тўловни амалга оширишда воситачилик 
қилиши банкларнинг 
тўртинчи функцияси
ҳисобланади. Банклар иқтисодий муносабатларга 
киришувчи томонлар ўртасида тўловларни амалга ошириш орқали 
воситачилик 
ишларини 
амалга 
оширади. 
Банклар 
орқали 
банк 
мижозларининг, аҳолининг, давлатнинг молиявий маблағлари ўтади, банк 
улар ўртасида тўловларни амалга оширувчи молиявий муассаса сифатида 
воситачилик вазифасини амалга оширади. Банклар воситачилик функцияси 
орқали нафақат пулларни бир хўжалик юритувчи субъектдан иккинчисига 
ўтказади, балки иқтисодиётдаги молиявий капитални бир тармоқдан 
иккинчисига ўтишини назорат қилиб боради ва ушбу тармоқларнинг 
ривожланишида муҳим аҳамият касб этади. 
Кредит маблағларни муомалага чиқариш банкларнинг бешинчи 
функцияси 
ҳисобланади. Таъкидлаш жоизки, ушбу функцияни барча банклар 
бажариш ҳуқуқига эга эмас. Бозор иқтисодиёти шароитида муомалага кредит 
пулларни чиқариш Марказий банк зиммасига юклатилган. Марказий банк 
муомалага чиқараётган пул массасини мамлакатда яратилаётган товар 
массасига нисбатан мувозанатлигини таъминлашга эътибор қаратади. 
Марказий банкнинг ушбу функцияни самарали бажараётганлиги миллий 
валютанинг сотиб олиш қобилиятини мустаҳкамлиги ва инфляция 
даражасининг пастлиги белгилайди.

---

219 
Демак, тижорат банклари кредит пулларини муомалага эмиссия қилиш 
ҳуқуқига эга эмас, улар муомаладаги мавжуд пул ҳажми доирасида фаолият 
юритади. Муомаладаги пул массасининг ҳажмини ўзгаришига тижорат 
банклари бевосита таъсир қила олмайдилар, бунга фақат Марказий банкнинг 
ҳуқуқи мавжуддир.
Иқтисодий ва молиявий маслаҳатларни бериш банкларнинг олтинчи