Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

Фавқулотда сеансини назорат қилиши функцияси, Е-CSCF 
Е-CSCF ўт ўчириш ва тез ѐрдам сеанслари каби IMSнинг фавқулотда 
сўровларини бошқаришни ажратилган функцияси ҳисобланади. Е-CSCFнинг 
асосий вазифаси фавқулодда марказни танлаш, яъни жамоат хавфсизлигига 
жавоб берувчи пункт учун сўровларни узатади 5.8-расм. 
IMS тармоқларини тушиниш учун шуни билиш керакки, IMSнинг 
хусусиятлари созланган бўлиб, тармоқ қисмининг ички функциялари 
батафсил баѐн этилмайди. Бироқ, хусусиятлар қисмлар ва маълумот 
нуқтасида қўллаб қувватланган функциялар ўртасида изоҳланади. Масалан, 
қандай қилиб маълумотлар базасидан фойдаланувчи маълумоти CSCF 
томонидан олинади каби жараѐнлар изоҳланади. 
Қуйидаги расмда IMS архитектураси келтирилган бўлиб, тармоқ 
обеткларининг бир бири билан боғланиши тасвирланган. Аниқроқ 
тушунарли бўлиши учун, юқорида келтирилган расмларнинг барчасида IMS 
тармоқларининг ҳамма обектлари тасвирланган ягона расм келтирилмаган. 
Қуйида IMS архитектураси ва унинг назорат тугунлари ҳамда уларнинг бир 
бири билан боғланиши келтирилган ва изоҳланган. 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
85 
Қуйидаги келтирилган IMS архитектурасида, Gm интерфейс UE (user 
equipment) билан IMSни боғлайди. Gmдан UE билан IMS ўртасида барча SIP 
сигнализарсия ахборотларини ташиш учун ишлатилади. Мw интерфейс турли 
CSCF ўртасида алоқа учун талаб қилинади.
5.8-расм. CSCF маршрутлаш ва асосий IMS сеанс ўрнатилиши жараѐни 
IMS хизмат назорати пункти (ISS) илова сервери S-CSCF ўртасида SIP 
хабарларини узатиш ва қабул қилиш учун фойдаланилади.
Ма интерфейс илова сервери (АS) ва I-CSCF ўртасида тўғридан тўғри 
маълумотларни юбориш учун ишлатилади.
Фойдаланувчи ва хизмат маълумотлари HSSда вақтинчалик сақлангани 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
86 
5.9-расм. IMS архитектураси 
учун, фойдаланувчи рўйхатдан ўтганда ҳамда сеансларни қабул қилганида, 
улар ўртасида боғланиш талаб қилинади. Cх интерфейс HSS ва CSCF 
ўртасида ўзаро алоқаларни таъминлайди.
Dх ҳар доим Cх интерфейс билан боғланиш учун ишлатилади. Sh 
интерфейсдан HSS ва АS ўртасида SIP сўрови жўнатишни билиш керак 
бўлганида ундан фойдаланилади.
Dh ва Сi интерфейслари: ҳар доим Dh интерфейс Sh интерфейс билан 
боғланиш ўрнатгада ҳамда Сi интерфейсдан эса CАМЕL абонент 
маълумотлари HSSдан IM-SSFга узатилганида фойдаланилади. 
BGCFа сеансни узатиш учун Мi интерфейсдан фойдаланилади. Мi учун 
фойдаланилган протокол бу SIPдир. 
BGCF Мi интерфейс орқали сеанс сигналларини қабул қилганида, у Мj 
орқали МGCPга сеансларни жўнатади. Мi интерфейсдан MGCP ва BGCF 
ўртасида сеанс сигналларни узатиш учун айнан битта тармоқдаги жараѐнлар 
учун ишлатилади. 
BGSF Мi интерфейс орқали сеанс сигналларини қабул қилганида, у Мк 
орқали бошқа тармоқдаги BGCFга сеансларни жўнатади. Мк интерфейсдан 
BGSF ва бошқа тармоқдаги BGCF ўртасида сеанс сигналларни узатиш учун 
ишлатилади. 
Мg интерфейс MGCFга SS доменидан I-CSCFга кирувчи сеанс 
сигналларини йўналтириш учун имкон беради. 
Мm интерфейс IMS билан бошқа IMS тармоқларини бир бири билан 
боғлаш учун хизмат қилади. 
S-CSCF маълумот билан боғлиқ хизматларини фаоллаштириши керак 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
87 
бўлганида, у Мr интерфейс орқали SIP сигналларини MRFCга узатилади. 
IMS архитектурасида медиа сервер икки обектдан ташкил топган: 
МRFC ва МRFP. Мп интерфейс бу икки обектни бир бири билан боғлаш учун 
ишлатилади. 
Мn интерфейс MGCF ва IMS-MGW ўртасидаги интерфейсни 
бошқариш вазифасини амалга оширади. 
Gx интерфейс GGSN кириш шлюзи ва PSPF ўртасида назоратни амалга 
ошириш учун ишлаб чиқилган. Операторлар Gх интерфейсдан IMS сеанс 
ахбороти IMS обекти ва транспорт сатҳида тўғри танланганлигига ишонч 
ҳосил қилиш учун фойдаланади. 
Агар тармоқда ҳисоб китоб назоратидан фойдаланилганида, SIP/СDP 
сеанс ўрнатилиши сигналларидан олинган ахборотларни P-CSCF Rх 
интерфейс орқали ва PSPFга жўнатади 
Мх интерфейс CSCF/BGSF ва IBSF ўртасида алоқа ўрнатиш учун 
ишлаб чиқилган.
Мl интерфейс IMSнинг фавқулотта сеанслари учун махсус ишлаб 
чиқилган
16
. 
Ut интерфейс UE ва АS ўртасидаги интерфейс ҳисобланади. Бу тугун 
фойдаланувчиларга тармоқ хизматларига хавфсиз ҳамда осон созланишни 
амалга оширишлари учун имкон беради.