Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАРИ 
95 
4-маъруза. Мобил операцион тизимлар. Операцион тизимларда 
хавфсизлик. (2 соат) 
 
Режа: 
1. Мобил платформалар учун операцион тизимлар. 
2. Операцион тизимларда хавфсизлик.
Таянч иборалар: Гаджетлар, суперкомпьютерлар, мейнфреймлар, 
андроид, мобил илова, мобил платформа, синхронизация, коммуникаторлар, 
очиқ кодли дастурлар, махфийлик, тахдид, хужум, хуруж, мурожаатлилик, 
ишончлилик, актив ва пассив таҳдидлар. 
 
4.1.Мобил платформалар учун операцион тизимлар. 
1988 йил октябрь ойида, АҚШ да, америка компьютерлари тизими 
хавфсизлигига тахдидлари энг йириги рўй берди. 23-ѐшли Корнел 
Университети битирувчиси Робер Г. Моррис ARPA NET компьютер 
тармоғига жуда кам учрайдиган компьютер вирусларининг кўринишларидан 
бири-тармоқ ―қурт‖ини қўйиб юборди. Тахдид натижасида кўпгина 
умуммиллий клмпьютер тармоқлари, хусусан Internet, CSnet, BITnet, ARPA 
NET ва Milnet – маҳфий бўлмаган харбий тармоқларни тўлиқ ѐки қисман 
ишдан чиқарди. Натижада вирус бутун Америка бўйлаб, кўпгина йирик 
Университетлар, интститутлар, хукумат лабараториялари, хусусий фирма, 
харбий база, клиника, NASA агентлиги каби корхоналарнинг 6200 дан зиѐд 
компьютер тизимларини ишдан чиқарди.
Бу тахдид зарари мутахассислар томонидан минимум 100 млн. долларга 
баҳоланди.
Шунинг учун ҳам ҳозирги вақтда ахборот хавфсизлиги муаммолари 
умуман тан олинган бўлиб, тизим яхлитлигини бузиш жараѐнларига катта 
этибор берилмоқда. Йирик компанияларнинг, хавфсизлиги тизимини 
бузилиши орқали кўраяпган зарари триллионлаб долларни ташкил этади. Бу 
кўрсаткич бундан ҳам катта бўлиши мумкин, чунки сўровнома ўтказилган 
компанияларнинг учдан иккиси кўрсатилган зарарнинг сонли миқдорини 
аниқлай олмадилар.
Хавфсизликни таъминлаш муаммоси комплекс характерга эга бўлиб, 
уни ечиш учун ҳуқуқ, ташкилий ва дастурий техник чораларни биргаликда 
амалга ошириш керак. 
Шундай қилиб, ахборот хавфсизлигини таъминлаш тизимли ѐндашишни 
талаб қилади ва бунинг учун турли ахлоқий, қонуний, маъмурий ва техник 
восита ва усуллардан фойдаланиш зарур. Бизни техник восита ва усуллар 
қизиқтиради. Техник воситалар дастурий ва аппарат таъминоти ѐрдамида 
амалга оширилади ва ҳимояни турли масалаларини ечади, ва улар ОТ нинг 
таркибига киритилиши ѐки алоҳида маҳсулот сифатида амалга оширилиши 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАРИ 
96 
мумкин. Бунда ОТ ни ҳимояланганлигига кўпроқ эътибор берилади. 
Қўшимча ҳимоя воситаларини амалга ошириш учун талай сабаблар 
мавжуд. Энг муҳими, махфий маълумотларга ташқи томондан мурожаат 
уринишларига йўл қўймасликдир. Шу билан бирга, ҳар бир дастурий 
компонент, тизимли ресурслардан фақат, шу ресурслардан фойдаланишнинг 
қатъий белгиланган қоидаларига риоя қилган ҳолда фойдаланишини 
кафолатлаш ҳам кам аҳамиятга эга эмас. Бундай талаблар ишончли тизим 
учун зарурдир. Бундан ташқари химоя механизмлари мавжудлиги, тизим 
ишончлилигини, тизим компоненталари ўртасидаги интерфейснинг 
ўртасидаги яширин хатоларини топиш ҳисобига, ошириши мумкин. 
Хатоларни олдинроқ топиш, тизим бошқа қисмларини зараланишидан 
сақлайди. 
Ресурсларга бўлган муносабат, вақт ўтиши ва иловага қараб ўзгариши 
мумкин. 
ОТ, амалий дастурларни, ҳимояланган ресурсларни яратиш ва 
қувватлаш учун инструментлар билан таъминлаши зарур. Бу ерда тизим 
мосланувчанлиги учун муҳим бўлган принцип-ресурсларга муносабатни 
механизмлардан ажратиш. Механизмлар у ѐки бу ҳолат қандай бажарилади, 
муносабат эса қайси ҳолат бажарилишини белгилайди. Муносабат жой ва 
вақтга қараб ўзгариши мумкин. Иложи борича умумий механизмлар амалга 
оширилгани мақсадга мувофиқдир, чунки муносабатни ўзгариши, тизимли 
параметр ва жадвалларнигина ўзгаришини талаб қилади. 
Бахтга 
қарши, 
химояланган 
тизим 
фойдаланувчини 
кўпгина 
имкониятлардан воз кечишига мажбур қилади.