Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

11. Паралингвистика.
Паралингвистика бевосита нутқ фаолияти билан 
боғлиқ бўлиб, нутқ жараёнида фикр ифодалаш билан бир вақтда юзага ке-
лувчи, сўзлашув нутқининг доимий ҳамроҳи бўлган қўл ва юз ҳаракатларини 
(имо-ишора, мимика), нутқнинг баландлиги, экспрессив-эмоционал бўёқ каби 
қатор жиҳатларни ўрганувчи соҳадир.
12. Психолингвистика.
Психолингвистика психология ва лингвистика 
фанларининг умумлашмаси (синтези) сифатида нутқ жараёнини мазмун 
нуқтаи назаридан, коммуникатив аҳамияти, нутқ актининг муайян ижти-
моий-амалий мақсадга йўналтирилганлиги, шунга мувофиқлиги жиҳатидан 
ўрганади. У нутқдаги – фикр ифодалашдаги шакл ва мазмун бирлигига 
алоҳида эътибор беради. 
Психолингвистика лисоний имкониятлар асосида нутқий бирликларни 
ҳосил қилиш ва қабул қилиш, нутқ жараёни (фикр алмаштириш-ифодалаш ва 
англаш)да руҳий ҳолатларга, бунда шароит (ситуация), ўхшашлик (аналогия), 
фарқлаш (дифференциация), таъсирчанлик, сўзловчи ва тингловчи руҳий ҳо-
лати масалаларига алоҳида эътибор беради.
13. Социолингвистика. 
Социолингвистика социология ва лингвистика 
фанларининг зарурий ва мантиқий боғлиқлигидан ҳосил бўлиб, жамият ва тил 
(тил ва жамият) муносабати масала-си билан шуғулланади. У тилни ижти-
моий ҳодиса сифатида талқин қилади. Шу жиҳатдан социолингвистиканинг 
энг муҳим, асосий муаммоси тилни-тил табиатини ижтимоий ҳодиса сифатида 
текшириш, унинг жамиятдаги, тилшунослик фанидаги ўрни ва аҳамиятини 
белгилашдир.
Социолингвистика, асосан, тил ва ижтимоий муносабатлар, ижтимоий ҳа-
ёт, тараққиёт ҳодисалари, фактлари ўртасидаги боғлиқликни, ушбу 
боғлиқликнинг сабабларини ўрганади. Аниғи, мазкур соҳа жамиятнинг яшаш 
ва ривожланишида тилдаги ижтимоий ҳаёт, яъни ташқи-экстралингвистик 
факторларнинг (омилларнинг) таъсири натижасида ҳосил бўлган ҳодиса-
ларни, жараёнларни, ўзгаришларни таҳлил қилиб боради. Демак, социолинг-
вистика ижтимоий факторларнинг тилга қандай таъсир қилиши, тил система-
сида (структурасида) қандай намоён бўлиши, қандай шаклда акс этиши каби-
ларни тадқиқ қилади.

---

148 
Эслатамиз, социолингвистика статистик маълумотлар, аҳоли рўйхати ва 
анкета маълумотлари методикаси билан ўз фаолиятини кенгайтириб бора-
ди
75
.