Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

ИККИНЧИ ҚИСМ 
ТИЛШУНОСЛИКНИНГ НАЗАРИЙ МАСАЛАЛАРИ 
I. ЛИНГВИСТИКА ВА УНИНГ ТУРЛАРИ 
Лингвистика термини қатор Европа мамлакатлари: инглиз, француз, 
немис, испан, рус ва бошқа тилларда фаол қўлланилиб, тил ҳақидаги фанни 
англатади. Ушбу сўзнинг ўзаги lingua бўлиб, тил деган маънони беради. 
Бинобарин, лингвистика терминининг ўзбек тилидаги муқобили, маънодоши 
тилшунослик бўлиб, улар ўзаро синонимик муносабатга киришади.
Лингвистика ёки тилшунослик фани ўзига хос мураккаб ижтимоий ҳодиса 
бўлган алоқа қуролини – тилни система сифатида – бир бутун объект 
сифатида тадқиқ ва таҳлил қилади. Айни жараёнда у турли кўринишларда, 
шаклларда кузатилади. Бу ижтимоий характерга эга бўлган тилнинг 
моҳиятидан, уни турли томондан ўрганиш, текшириш лозимлигидан ва бу 
илмийлик нуқтаи назаридан мутлақо тўғри эканлигидан келиб чиқади.
Лингвистика ниҳоятда қудратли маънавият белгиси, миллат кўзгуси, 
бойлиги бўлган тилни ўрганиш жараёнида қуйидаги кўринишларда намоён 
бўлади: 
1. Динамик лингвистика.
2. Статик лингвистика.
3. Атомистик лингвистика.
4. Структурал лингвистика.
5. Синхрон лингвистика. 
6. Диахрон лингвистика. 
7. Интралингвистика.
8. Экстралингвистика.
9. Макролингвистика.
10. Микролингвистика.
11. Паралингвистика.
12. Психолингвистика. 
13. Социолингвистика. 
14. Этнолингвистика. 
15. Математик лингвистика. 
16. Нейролингвистика. 
17. Компьютер лингвистикаси. 
18. Когнитив лингвистика ва бошқалар. 

---

146 
1. Динамик лингвистика.
Динамик лингвистика, асосан, тилни реал 
мавжудлигида,коммуникатив 
жараёнда 
турлича 
вазифаларни 
фаол 
бажаришда, «тараққиётда», ўзгаришда тадқиқ қилади.
2. Статик лингвистика.
Статик лингвистика тил фаолиятидаги тўлиқ 
синхронлашган муайян бир даврни (бўлакни) ажратади ва уни тасвирлайди.
Тилшуносликнинг ушбу соҳаси, динамик лингвистикадан фарқли, тилдаги 
ривожланиш ва ўзгариш жараёнидан мутлақо четлашган, унга яқинлашмаган 
ҳолда тилнинг ҳозирги – замонавий даври билан боғлиқ маълум бир «қотган» 
қисмини 

ҳолатини текширади.