Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

 

---

7 
Сўзбоши 
 
Маорифимиз фидоийси Расулхўжа
отамизнинг ва Матлубахон онамизнинг 
порлоқ хотираларига бағишлайман. 
«Умумий тилшунослик» фани тилшунослик фанлари сирасида энг 
мураккаб ва кенг қамровли илмий-назарий, фалсафий фан сифатида ажралиб 
туради. Ушбу фаннинг мураккаблиги, кенг қамровли ва фалсафий фан 
эканлиги бевосита ўрганиладиган ўта жиддий муаммолар билан, фикр 
юритиладиган 
долзарб 
масалалар 
билан, 
лисоний 
ҳодисаларнинг 
(фактларнинг) моҳияти билан, уларга қайси нуқтаи назардан ёндашиш билан, 
уларни чуқур таҳлил қилиш ва улардан объектив илмий хулосалар чиқариш 
билан белгиланади.
«Умумий тилшунослик» фанининг фаоллик кўрсатиш чегараси «чексиз» 
бўлиб, айни фан ўз кузатишларини жаҳон тилшунослиги тарихидан - етакчи 
мактаблар ва йўналишлардан бошлаб, ҳозирги тилшуносликнинг энг муҳим 
ва мураккаб назарий муаммоларини, ғояларини, шунингдек, лисоний 
тадқиқот методларини ўрганиш билан 

нафақат тилшуносликнинг, балки 
барча фанлар учун методологик асос бўлиб хизмат қиладиган диалектик 
фалсафа ҳамда тарих,
 
психология, мантиқ каби фанларга ҳам бевосита 
алоқадор бўлган масалаларни қамраб олиши билан якунлайди. 
Айтилганларнинг исботи сифатида «Умумий тилшунослик» фани 
ўрганадиган асосий муаммолар қаторига қуйидагиларни киритамиз: 
1.
Тил ва жамият (миллат). 
2.
Тил ва тарих. 
3.
Тил ва тафаккур. 
4.
Тил ва тараққиёт. 
5.
Тил ва маънавият. 
6.
Тил ва дин. 
7.
Тил ва нутқ. 
8.
Тил( нутқ) бирлиги ва маъно (мазмун).
9.
Тил ва ёзув.
10.
Тил семиотик объект сифатида.
11.
Тил система ва структура сифатида.
12.
Тилда субстанция ва форма.

---

8 
13.
Тилни тадқиқ қилиш методлари ва бошқалар. 
«Умумий тилшунослик» фани талабаларга нима учун керак? 
«Умумий тилшунослик» фани, даставвал, талабаларни назарий жиҳатдан 
тайёрлаш учун, уларни шу йўналишда пухта, «ҳушёр» қилиш учун зарур. 
Назарий масалалар билан мукаммал қуролланган талабаларгина (нафақат та-
лабалар) том маъ-нодаги филолог - тилшунос сифатида шаклланади. Шу-
нингдек, улар тил ҳодисалари таҳлилидан илмий хулосалар, ғоялар чиқара 
олади, ҳодисалар моҳиятига алоҳида эътибор беради, назария билан амали-
ётни диалектик муносабатда олади. Тил ва нутқни, уларнинг бирликларини 
чуқур ўрганиш жараёнида диалектик фалсафанинг қатор
қонунлари ҳамда 
умумийлик ва хусусийлик, моҳият ва ҳодиса, сабаб ва оқибат, имконият ва 
воқелик, шакл ва мазмуни
 
каби катор категориялари нуқтаи назаридан, шуларга 
асосланган ҳолда, фикр юритади, кузатишлар олиб боради.
«Умумий тилшунослик» фани талабаларнинг умумлингвистик тайёргар-
лигини, назарий ва амалий билим даражасини кенгайтиради ва чуқурлашти-
ради, тилшунослик тарихидан атрофлича хабардор қилади. Янги назария ва 
фактик материаллар билан таништиради, мустақил, ижодий фикр-мулоҳаза 
юритишга, изчилликка ўргатади, назарий савиясини юксалтиради, уларни 
илмий - лисоний тадқиқотнинг методо-логияси, методикаси ва методлари 
билан қуроллантиради. 
«Умумий тилшунослик» фани ҳақида айтилган фикрлардан келиб чиқиб, 
ушбу фан бўйича рус ҳамда ўзбек тилшунослигида яратилган ишларга 
ижодий ёндашган ва улардан фойдаланган ҳолда дарсликда қуйидаги долзарб 
масалаларга 
 
қуйидаги тартибда тўхталдик, фикр юритдик. 
Булар: 
1.
Тилшунослик тарихи. 
2.
Тилшуносликнинг назарий масалалари. 
3.
Тилшуносликнинг тадқиқот методлари. 

---

9