Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта Махсус Таълим Вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети қ. Юлдашева, З. Ахмедов

17.2. Туризмда сармоя лойиҳаларининг ривожлантирилиши

Туризмда самоя лойиҳаларини ривожлантириш босқичларнинг ҳаммасида бўлмоқдадир. Бу ерда энг муаммо қуйи тузилманинг қайси нисбатида туризм сармояси билан тўғридан-тўғри боғланишда бўлганидир. Бирор туристик жой учун қилинган ҳаво майдони (аэропорт) нинг кенгайтирилиши, янги бир қуруқлик йўлининг қурилиши айни вақтда ҳамма минтақа транспортига ва бошқа секторларга фойдали бўлмоқтадир. Масалан: туристик муассасалар комплекси учун рўёбга чиқарилган сув ва канализация каналларидан, комплекснинг жойлашиш нуқтасидан шаҳар, туман ёки қишлоқ аҳолиси ҳам фойдаланади. Туристик муассасалар барпо қилиш учун қилинган қуйи тузилма сармояси бошқа секторларда ва қўшни туманларда ҳам фойдаланилганидан туристик муассасалар қурилиш сабаби билан рўёбга чиққан қуйи тузилма сармояси таннархини фақат муассасалар билан боғлиқ қуриш ва у муассасаларнинг таннархига қўшиш, таннарх ҳисобларини бунга кўра юритиш, хусусан, нотўғридир. Аксинча, туристик муассасалар асосан шаҳар меҳмонхоналари, шаҳарнинг мавжуд ҳамма қуйи тузилиш имконларидан фойдаланмоқдалар. Фақат бу фойдаланиш мавжуд бир давлат хизмати сармоясидан фойдаланиш чегарасидан ўтмайди²⁰.

Туризм талабининг сармояга таъсири, ҳар қанча сармоя лойиҳаларининг тайёрланиш босқичида бозор вазифаларининг ичкарисида ўрганилган бўлса ҳам кўпинча унумли бўлмаган омилларга боғлиқ бўлгани учун ўлчаниш ва баҳолантирилиш ҳам қийиндир. Ички ва ташқи туризм талаби фақат даромад каби иқтисодий омилларнинг рол ўйнагани бир соҳа бўлмасдан мода, кўргазма, истеъмол ҳавоси, снобизм, ижтимоий-психологик омиллар каби бир нечта омил ҳам туризм талабининг таъсирчисидир.
Туризм бозорини мукаммал ўрганиш, ҳавас анкеталарини қўллаш, давомли бозор назорати қилиш шартдир. Туризм секторидаги лойиҳаларнинг ҳар қайси бир сектор лойиҳаси каби оддий бир шаклда қўлга олинмаслигини билиш лозим. Шу сабабли ҳам секторлараро альтернатив сармоя лойиҳасини муҳокама қилиш мураккаб. Туризм сармояси лойиҳаларининг миллий иқтисодиётга бўлган таъсири юқори, ҳосил қилганлари корхона фойдасини бошқа секторларга қараганда жуда кам қаноатлантирувчи бўлгани учун бу лойиҳаларни баҳолашда альтернатив лойиҳалар асосий ўрин эгаллайди ва лойиҳаларнинг рағбатлантириш тадбирларидан кераклича фойдаланишлари асос қилиб олинади. Ривожланаётган мамлакатлар учун жисмоний режалаштириш ишларининг юритилишида ҳисобланмайдиган фойдалар бўлмоқдадир.