|
3. Биология фанидан компетенциявий ѐндашув асосида ишлаб
чиқилган дарсликлар таҳлили.
Давлат таълим стандартлари босқичма-босқич амалга оширилиши
компетенциявий ѐндашувга асосланган дарсликларнинг чоп этилиши билан
боғлиқ. 5-синфда ―Биологияга кириш‖ ўқув фанидан компетенциявий
ѐндашувга асосланиб яратилган дарсликдан 2019-2020-ўқув йилида
фойдаланиш мумкин бўлади. 2018-2019-ўқув йилида 8-9-, 11-синфлар учун
дарсликлар чоп этилади. 2017-2018 ўқув йилида 6-7- ва 10-синфлар учун
биология дарсликлари чоп этилди.
35
Умумий ўрта таълим мактабларининг 6-синф ўқувчилари учун
компетенциявий ѐндашувга асосланган ―Биология (ботаника)‖ дарслиги
Ў.Пратов ва бошқалар муаллифлигида яратилган, 2017 йил ―Ўзбекистон‖
нашриѐтида чоп этилган бўлиб, 144 саҳифадан иборат, ундан 5 та бобга оид 59
та параграф ўрин олган: I боб. Ўсимликлар дунѐси билан умумий танишув; II
боб. Ҳужайра – ҳаѐтнинг асоси; III боб. Гулли ўсимликларнинг вегетатив ва
генератив органлари; IV боб. Гулли ўсимликларнинг ҳаѐтий фаолияти; V боб.
Ўсимликлар систематикаси.
Дарсликнинг биринчи бобида ботаниканинг асосий бўлимлари,
ботаниканинг ривожланиш тарихи, ўсимликларнинг тирик организм сифатида
табиатда, инсон ҳаѐтидаги аҳамияти, улардан оқилона фойдаланиш ва муҳофаза
қилиш усуллари, ўсимликларнинг ҳаѐтий шакллари ҳақида сўз боради.
Иккинчи бобда ўсимлик ҳужайрасининг тузилиши, ҳужайраларнинг ҳаѐтий
фаолияти, ва ўсимлик тўқималари билан таништирилади. Дарсликнинг учинчи
бобида гулли ўсимликларнинг вегетатив ва генератив органлари, уларнинг
тузилиши ва вазифалари ѐритилган. Тўртинчи бобда гулли ўсимликларнинг
ҳаѐтий фаолияти: озиқланиши, нафас олиши, ўсиши, ривожланиши, кўпайиши
ҳақида сўз юритилади. Ўсимликлар келиб чиқиши, ўхшашлик даражаси ва
тарихий ривожланишига қараб маълум бир тартибга – системага келтирилади.
Бу ҳақдаги билимлар дарсликнинг бешинчи бобидан ўрин олган.
Ҳар бир мавзудан кейин ўқувчиларнинг эгаллаган билимларини
текшириб кўриш учун мустаҳкамловчи саволлар, топшириқлар келтирилган.
Дарсликдан ўрин олган амалий ишлар, лаборатория машғулотлари ва қўшимча
маълумотлар
ўқувчиларнинг
ўсимликлар
ҳақидаги
билимларини
кенгайтиришга хизмат қилади.
Дарслик аввалги нашрининг 14 та мавзусига (23%) қўшимчалар
киритилди. 7 та мавзу (11.6%) матни қайта ишланди. Дарсликдаги умумий
ўзгариш 11 %ни ташкил этади. 49 та мавзу (81.6%) охирига савол ва
топшириқлар, топишмоқлар қўшимча киритилди. Шунингдек, дастурда
36
берилган 5 та лаборатория машғулоти (8.3%) янгидан киритилди. Дарсликнинг
дизайни ва муқоваси қайта ишланди.
Умумий ўрта таълим мактабларининг 7-синф ўқувчилари учун
компетенциявий ѐндашувга асосланган ―Биология (зоология)‖ дарслиги
О.Мавлонов муаллифлигида яратилган, 2017 йил ―Ўзбекистон миллий
энциклопедияси‖ Давлат илмий нашриѐтида чоп этилган бўлиб, 208 та
саҳифадан иборат. Дарсликдаги мавзулар 8 та боб, 59 та параграфдан иборат: I
боб. Ҳайвонлар тўғрисида умумий маълумот; II боб. Бир ҳужайралилиар, яъни
содда ҳайвонлар; III боб. Кўп ҳужайрали ҳайвонлар: бўшлиқичлилар типи; IV
боб. Ясси ва тўгарак чувалчанглар типлари; V боб. Ҳалқали чувалчанглар типи;
VI боб. Моллюскалар типи; VII боб. Бўғимоѐқлилар типи; VIII боб.
Хордалилар типи. Дарсликдаги ҳар бир мавзуда биологик объектларнинг
рангли расмлари, атамалар, уларнинг изоҳи, мавзу матнидан ўқувчиларнинг
билимини синаш учун саволлар, тасдиқловчи жавобларни аниқлаш, жуфтлаб
ѐзиш учун топшириқлар, жумбоқни ечиш, топишмоқни топиш келитирилган.
Бундай топшириқлар ўқувчиларнинг фанга қизиқишини орттиради.
Дарсликдаги умумий ўзгаришлар 53.4 % ни ташкил этади. 23 та мавзу
(33.3%) янгидан киритилди. 42 та мавзунинг (61.7 %) расмлари алмаштирилди.
7 та лаборатория машғулоти (10.2 %) янгидан киритилди. 29 та мавзуга (42.6
%) қўшимча саволлар киритилди.
Ўрта таълим муассасаларининг 10-синфи ва ўрта махсус, касб-ҳунар
таълими муассасаларининг ўқувчилари учун компетенциявий ѐндашувга
асосланган ―Биология‖ (муаллифлар: А.Ғафуров, А.Абдукаримов, Ж.Толипова,
О.Ишанкулов, М.Умаралиева, И.Абдурахмонова) дарслиги 2017 йил ―Шарқ‖
нашриѐт-матбаа акциядорлик компаниясида чоп этилган бўлиб, 235 саҳифадан
иборат. Дарсликдаги мавзулар 5 та боб, 58 та параграфдан ўрин олган. Боблар
ҳаѐтнинг тузилиш даражалари ва уларда кечадиган биологик жараѐнлар
асосида кетма-кетликда жойлаштирилган. Ҳар бир мавзуда рангли расмлар,
жадваллар, схемалар, мавзудан кейин таянч сўзлар, ўқувчилар дарсда
бажариши учун савол ва топшириқлар, ўқувчиларнинг мустақил бажариши
37
учун топшириқлар берилган. Дарслик охирида атамалар луғати келтирилган.
Мазкур луғат ўқувчиларнинг дарсликдаги тушунчаларни англаб олишларига
кўмаклашади. Ўқув дастуридан ўрин олган 4 та лаборатория машғулоти
дарсликда ўз аксини топган, лаборатория машғулотининг мақсади, лаборатория
жиҳозлари, ишнинг бориши, биологик объектларнинг рангли расмлари ва
жадваллар, ўқувчилар тўлдириши учун жадваллар ўқувчиларнинг ўқув-билиш
фаолияти самарадорлигини оширишга ѐрдам беради.
Умуман олганда, умумтаълим фанлари бўйича яратилган компетенциявий
ѐндашувга асосланган дарсликлар мазмуни амалий, ҳаѐтий топшириқлар билан
бойилган, дарсликлар дизайни қайта кўриб чиқилган ва кўргазмаликка катта
эътибор берилган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
