Ўзбекистон республикaси олий вa ўртa мaхсус тaълим вaзирлиги низомий номидaги

Литература: 
1. Ф. Хамраев. Древние письменные памятники//Преподавание языка и 
литературы, 2001 №2. 
 
5-7 YOSHLI BOALALRNI MAKTABGA TAYYORLASHDA 
MATEMATIK QOBILYATLARNI RIVOJLANTIRISHNING AHAMIYATI 
Xolto’rayeva Sabina Xo’shmurod qizi
Nizomiy nomidagi TDPU 
o’qituvchisi
 
Hozirgi kunda mamlakatimizda Maktabgacha ta’lim sohasiga alohida e’tibor 
qaratilib, bu borada keng ko‘lamli ishlar amalga oshirib borilmoqda. Bunga yaqqol 
misol tariqasida “O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining davlatimiz rahbari etib 
tayinlanganida ilk kunlardanoq ta’lim tizimining boshlang‘ich bo‘g‘ini bo‘lmish 
maktabgacha ta’lim sohasiga qaratgan e’tiborini keltirishimiz mumkin. 2016-yilning 
29-dekabrida 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-2021 yillarda 
“Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora tadbirlari to‘grisida”gi 
PQ-2707-sonli qarori tasdiqlandi. Mazkur qarorda Maktabgacha ta’lim tizimini yanada 
takomillashtirish, moddiy texnika bazasini yanada mustahkamlash, maktabgacha 
ta’lim tizimi tarmog‘ini yanada kengaytirish, malakali pedagog kadrlar bilan 
ta’minlash, bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash darajasini tubdan yaxshilash, talim-
tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarini tadbiq etish, 
bolalarni har tomonlama intellelektual, ahloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish uchun 
sharoit yaratish asosiy maqsad qilib belgilandi. 
O‘zbekiston Respublikasining “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar 
rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari”ga 
[1]
muvofiq bola 5-6 yoshda birmuncha 
matematik bilimlarga ega bo‘lib geometrik shakllarni bilishi va ularni predmetlar 

---

214 
orasidan ajrata olishi kerak. Bundan tashqari bola predmetlarning uzunligi, eni, 
qalinligi va balandligiga ko‘ra taqqoslaydi. Muloqot davrida matematik 
terminologiyani qo‘llaydi, belgilar tizimini tushunadi (son va belgilarni qo‘llagan 
holda +,-,= ). Birdan o‘ngacha bo‘lgan sonlarni to‘g‘ri va teskari sanaydi, predmetlarni 
soni va sanog‘iga qarab taqqoslaydi va predmetlar tengligi, tengmasligi guruhlarini 
aniqlaydi va ularni bir- biri bilan taqqoslab o‘z mustaqil fikrini bayon eta oladi. 
Maktabga tayyorlov guruhiga (6-7 yosh) kelib bolaning matematik tasavvurlari 
sezilarli darajada kengayadi. Bola hayotda son va sanoqning ahamiyatini tushunadi. 
Geometrik shakllar va figuralarni biladi va yigirmagacha bo‘lgan ayrim matematik 
harakatlarni bajaradi. 10 gacha qo‘shish va ayirishning sodda matematik vazifalarini 
yechadi (son va belgilarni qo‘llagan holda +,-,= ). Son qatori haqida tushunchaga ega, 
guruhlarni teng yoki teng emasligini tahlil qiladi (qancha ko‘p?, qancha kam?). Hajmi, 
balandligi va qalinligiga qarab predmetlarni ketma- ket joylashtiradi. Shartli belgi 
asosida suyuq, sochiluvchan va qattiq materialni o‘lchash malakalariga ega bo‘lishi 
zarur. Maktabga tayyorlov guruhida davlat talablarida belgilangan talablarni to’laqonli 
bajarish uchun boalada matematik bilimlarni shakllantirish tarbiyachininh asosiy 
vazifasi bo’lishi shart va zarurdir. 
Har qaysi yosh guruhida miqdor va sanoq, kattalik. geometrik shakllardan, 
fazoda mo’ljal olish, vaqt bo’yicha oriyentir (mo’ljal) olish, arifmetik masalalar 
yechish, Masala yechishda «qо’shish», «ayirish», «tenglik» matematik tatamalardan 
foydalanish zarur. Bolalarning maktabdagi kо‘pgina faoliyatlari tevarak atrofda о‘rnini 
aniqlash (oriyentatsiya qila bilish) bilan bog‘liqdir. Shuning uchun bolalar maktabga 
chiqqunga qadar harakat yо‘nalishlari (о‘ngda, chapda tо‘g‘ri, burchakdan burchakka 
va hokazo)ni bilishlari, tevarak atrofdagi narsalarning о‘zlariga nisbatan (о‘ng 
tomonda, chap tomonda, yuqorida pastda, orqada, oldinda) joylashishini bilishlari, bir- 
biriga nisbati, joylashishini (stolning oldida stul) xonada, hovlida, maktabgacha ta’lim 
muassasassidan uyga qaytishni, kо‘chadan о‘tish qoidasini bilishlari lozim. Bolalarni 
qog‘oz sathini aniqlay bilishga о‘rgatish muhimdir. Chunki bu bilimlar kitobning 
kerakli betini topishda, bir varaq qog‘ozning yuqorigi chap burchagi, daftarning 
yuqori-pastki tomonlari, burchaklarini topishi, kerakli yо‘nalishda daftarda chiziqda 

---

215 
chizishga о‘rgatadi. Bolalarga quyidagi topshiriqni berish mumkin: pastki chap 
burchagiga to’rtta kvadrat, yuqorigi о‘ng burchagida bitta ortiq, bolalarni bajargan 
ishlarini tо‘laroq sо‘zlab berishga о‘rgatish zarur. Tevarak atrofni bilish vazifasi 
matematika mashg‘ulotida kam vaqtni oladi, uni kо‘proq boshqa bо‘limlar bilan 
birgalikda olib borish kerak (kundalik turmush faoliyatida, о‘yinda, mehnatda, 
jismoniy tarbiya musiqa mashg‘ulotlarida, gimnastika vaqtida). 5-7 yoshdagi bolalar 
guruhlari tarbiyachilari bolalarning matematik bilimlarini mustahkamlash uchun 
barcha turdagi faoliyatlardan foydalanishlari kerak. Masalan, rasm chizish, 
modellashtirish, loyihalash jarayonida bolalar geometrik shakllar, obyektlarning soni 
va kattaligi va ularning fazoviy joylashuvi to'g'risida bilimga ega bo'lsh, fazoviy 
tasavvurlar, sanash qobiliyatlari, tartibli sanash, musiqa va jismoniy tarbiya 
mashg'ulotlarida, sport o'yin-kulgi paytida. Har xil tashqi o'yinlarda bolalarning 
obyektlarning shartli qiymatlarini o'lchash to'g'risidagi bilimlaridan foydalanish 
mumkin. Matematika mashg’ulotlarida o'qituvchilar turli usullardan (og'zaki, 
ko'rgazmali, o'yin) va texnikadan (hikoya, suhbat, tavsif, ko'rsatma va tushuntirish, 
bolalar uchun savollar, bolalarning javoblari, namunalar, haqiqiy obyektlarni 
ko'rsatish, rasmlar, didaktik o'yinlar va mashqlar, ochiq o'yinlar) foydalanishi 
samaradorlikni oshirishda muhim omil sanaladi. 5-7 yoshli bolalarda matematik 
qobilyatlarini rivojlantirish uchun mashg’ulotni bola yoshiga mos va to’g’ri tashkil 
etish, didaktik o’yinlardan foydalanish, guruhda matematika burchagini tashkil etish, 
ota onalar bilan hamkorlikda ishlash shakllaridan foydalanish yaxshi samara beadi.