Ўзбекистон республикaси олий вa ўртa мaхсус тaълим вaзирлиги низомий номидaги

Литература
1. Мусурманова О., Шарипова Д. Толковый словарь терминов дошкольного и 
начального образования. – Т., 2012. 
2. Анимица Е. Г. Современные проблемы науки и образования. – М.,2018.
BO‘LG‘USI MAKTABGAChA TA’LIM TARBIYaChILARINI 
TAYYoRLAShDA ZAMONAVIY TA’LIM METODLARIDAN 
FOYDALANISH 

Mardonova Farangiz Ikrom qizi - 
Termiz davlat universitetining magistri 
Mustaqil O‘zbekistonimizda uzluksiz ta’lim tizimni isloh qilishni yangi Davlat 
ta’lim standartlari asosida ta’lim va tarbiya jarayonini tashkil etishga qaratilgan hozirgi 
kunda o‘qituvchi faoliyatiga, uning pedagogik mahoratiga alohida e’tibor berilmoqda. 
Ta’lim jarayonida faoliyat ko‘rsatayotgan o‘qituvchilarning pedagogik fikrlashida 
o‘rin ola boshlagan pedagogik texnologiyani dars jarayonida qo‘llashga oid tavsiyalar 
tarbiyachilar uchun juda zarur.
Hozirgi ta’lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo‘nalishlardan 
biri interfaol ta’lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat[1]. Barcha fan 

---

340 
o‘qituvchilari shu jumladan boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ham dars mashg‘ulotlari 
jarayonida interfaol metodlardan borgan sari keng ko‘lamda foydalanmoqdalar. 
Interfaol metodlarni qo‘llash natijasida o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, 
xulosalar chiqarish, o‘z fikrini bayon qilish, uni asoslangan holda himoya qila bilish, 
sog‘lom muloqot ko‘nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi[2]. Darhaqiqat, 
o‘quvchilar o'rtasida muayyan shaxslararo munosabatlar muqarrar ravishda yuzaga 
keladi va ularning ta'lim faoliyati muvaffaqiyatli bo'lishiga bog'liq. O‘quvchilarning 
o'quv materiallari asosida o'zaro hamkorligini mohirona tashkil etish umuman ta'lim 
faoliyati samaradorligini oshirishda kuchli omil bo'ladi. 
Tarbiyalashning interfaol shakllarini qo'llashning maqsadga muvofiqligi butun 
darsning vazifalari va uning bosqichlari bilan alohida belgilanadi. Interfaol ta'limning 
ko'plab usullari mavjud. Darslarda interfaol ta'lim usullarini qo'llash orqali biz birinchi 
navbatda o'quv materiallarini o'zlashtirish jarayonida tashqi muloqot orqali shaxslararo 
o'zaro munosabatlarni o'rnatish bilan bog'liq yangi imkoniyatlar yaratmoqdamiz. 
Interfaol degani, o‘qituvchi va talabalalar orasida o‘zaro hamkorlik tufayli dars 
samaradorligini oshadi, yangi darsni o‘quvchi mustaqil harakat, mulohaza, bahs-
munozara orqali o‘rganadi, qo‘yilgan maqsadga mustaqil o‘zi darsda o‘quvchi faol 
ishtirok etgan holda kichik guruhlarda javob topishga harakat qiladi, ya’ni ham 
fikrlaydi, ham baholaydi, ham yozadi, ham gapiradi, ham tinglaydi, eng keragi o‘zi 
faol ishtirok etadi. Interfaol usullarining negizidagi topshiriq mazmunini anglab yetgan 
o‘quvchilar ta’lim jarayoniga o‘zlari bilmagan holda qiziqish bilan kirishib 
ketadilar[3].
Har bir narsani o'rgatish mumkin emas, bolalarning boshlariga turli fanlarning 
eng muhim yutuqlarini qo'yish — o'qituvchilarning kuchi emas. talabalarga "baliq 
emas, balki baliq ovlagichi" berish, ularga bu bilimlarni olishni o'rgatish, ularning 
intellektual, kommunikativ, ijodiy qobiliyatlarini o'rgatish, ilmiy dunyoqarashni 
shakllantirish muhimroqdir. 
Zamonaviy maktab darsida o'quv jarayonining barcha asosiy elementlari o'zaro 
ta'sir qiladi: uning maqsadlari, mazmuni, vositalari, usullari va ta'lim tashkil etish 
shakllari. Darsning ijodiy yondashuvi uning me'yoriy tamoyillarini yaxshi bilishni o'z 

---

341 
ichiga oladi. Ishlab chiqarish yoki pedagogik bo'ladimi, har qanday texnologiya. Har 
qanday tarkibiy qismlarning kombinatsiyasi (kombinatsiyasi, kombinatsiyasi) bilan 
tavsiflanadi; mantiq, tarkibiy qismlarning ketma-ketligi; usullar, texnikalar, harakatlar. 
Ta'lim usullari (yunon."biror narsaga yo'l")-o'qituvchi va o'quvchilarning ta'lim 
– tarbiya vazifalarini hal etishga qaratilgan birgalikdagi faoliyati usullari o'quv 
jarayonining asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Agar siz turli usullarni qo'llamasangiz, 
o'qitishning maqsad va vazifalarini amalga oshirish mumkin bo'lmaydi[4]. 
O'qitish usullari nafaqat usullarni, balki o'quv faoliyatini qanday tashkil etishni 
ham o'z ichiga oladi. Va o'rganish uchun har qanday usul tanlanishi mumkin, hamma 
narsa u erishmoqchi bo'lgan maqsadlarga bog'liq. Ba'zida ta'lim faoliyatida 
muvaffaqiyatga erishish uchun ma'lum bir usul talab qilinadi, boshqalari esa samarasiz 
bo'ladi.
Ta'lim usuliga bog'liq: darsning maqsadi; dars bosqichidan; ta'lim mazmunidan; 
o'quv qo'llanmalari mavjudligidan; o'qituvchining shaxsiyatidan; 
O'qitish usullari, texnikasi va vositalarining vazifalari: Ta'lim; Maqsadi; 
Rivojlanish; Ta'lim; Tashkiliy 
Bilim olish manbasiga ko'ra tasniflash. Og'zaki o'qitish usullari: uni tushuntirish, 
assimilyatsiya qilish, umumlashtirish va qo'llash jarayonida yangi materialni 
o'rganishga tayyorgarlik ko'rish uchun ishlatiladi. 
- Talabalarning nazariy bilimlarini shakllantirish jarayonida keng foydalaniladi. 
O'qituvchi va talabalar o'rtasida axborot almashinuvini ta'minlash. 
- Faktlar va taqdimotlar tayyor shaklda beriladi. Muammoni hal qilish va 
muammolarni hal qilish, ijodiy ishlarni bajarish uchun etarli imkoniyatlar yo'q. 
Mantiqiy fikrlashni rivojlantirish, mustaqil faoliyatni bilish. 
Hikoya-voqealar, jarayonlar, tabiatdagi hodisalar, jamiyat, shaxsning hayotida, 
odamlar guruhida og'zaki tavsif. Etakchi funktsiya-ta'lim. Tegishli funktsiyalar: 
rivojlanish, tarbiyalash, rag'batlantirish, nazorat va tuzatish. Pedagogik talablar: 
Darsning didaktik maqsadlariga erishish kerak: Yangi materialni taqdim etish 
uchun. Umumlashtirish maqsadida. Materialni mustahkamlash uchun. Materialni idrok 
etishga tayyorgarlik ko'rish uchun. Faqat ishonchli va ilmiy jihatdan tasdiqlangan 

---

342 
dalillarni o'z ichiga oladi. Hissiy bo'lish. Ekspozitsiyalarning aniq mantig'iga ega 
bo'ling. Oddiy va qulay tilni belgilang. Yorqin va ishonchli misollar turini, taklif 
qilingan takliflarning to'g'riligini isbotlovchi faktlarni o'z ichiga oladi.
Strukturani hisobga olish kerak: Boshlanishi. Voqealar rivoji. Eng yuqori nuqta. 
Oxirgi qism. Ravshanlikdan keng foydalanish. 
Suhbat - o'qituvchi savollar berish orqali o'quvchilarni yangi materiallarni 
tushunishga olib keladi va o'rganilganlarning assimilyatsiyasini tekshiradi. Etakchi 
funktsiya – bu rag'batlantiruvchi. Pedagogik talablar: 
Chunki suhbat savol-javob shaklidir, eng muhimi, qat'iy o'ylangan savollar 
tizimi va talabalarning kutilgan javoblari. Suhbatda turli xil savollar qo'llanilishi kerak: 
asosiy, ikkinchi darajali, qo'shimcha. Savollarga javob bo'lmasligi kerak. 
Savollar talabalar darajasiga mos kelishi kerak-erishish qiyin bo'lishi kerak 
emas. Kichik sinflar uchun savolni faqat bir marta takrorlash kerak-diqqat. Uzoq yoki 
ikki tomonlama savollar bermang. "Taklif" savollari bo'lmasligi kerak. Agar hech kim 
javob bera olmasa, unda savolni qismlarga ajratish va etakchi savol berish kerak. 
O'quvchining darsdagi faoliyatini faollashtiradi. Xotira va nutqni rivojlantiradi. 
Talabalarning bilimlarini nazorat qilishga yordam beradi. O'qituvchining o'quvchiga 
shaxsiy ta'siri uchun qo'llanma bo'lishi mumkin. 
Tushuntirish-o'quv materialining o'qituvchisi tomonidan o'quvchilarning 
kuzatuvi bilan birlashtirilgan nozik va mantiqiy izchil taqdimot. Etakchi funktsiya – bu 
rag'batlantiruvchi. Pedagogik talablar: 
Materiallarni 
assimilyatsiya 
qilish 
sifatini 
tekshirish. 
Ma'ruza-o'quv 
materialining o'qituvchisi tomonidan, odatda, nazariy tabiatning muntazam ravishda 
izchil monologik taqdimoti. Munozara-o'quv jarayonining intensivligi va 
samaradorligini oshirish, o'quvchilarni haqiqatni kollektiv qidirishga faol jalb qilish 
orqali o'qitish usuli. 
Kitob bilan ishlash-bosma manbalar bilan bir qator mustaqil ish uslublarini o'z 
ichiga olgan o'qitish usuli: Xulosa. Matn rejasini tuzish. Tezislar. Iqtibos. Izohlash. 
Rasmiy mantiqiy modelni tuzish(diagramma-O'qilgan rasm). Mavzu, bo'lim bo'yicha 
asosiy tushunchalarni tuzish. Turli mualliflarning g'oyalari matritsasini tuzish. 

---

343 
Amaliy ta'lim usullari. Maqsad: qobiliyat va ko'nikmalarni shakllantirish. Mashq 
qilish-o'quv ishlarida ko'nikma va ko'nikmalarni rivojlantirish va takomillashtirish 
maqsadida o'quvchilar tomonidan muayyan harakatlarning takroran bajarilishi. 
Og'zaki: talabalarning nutq madaniyatini, xotirasini, e'tiborini, bilim qobiliyatini 
rivojlantirishga yordam beradi. 
Tushuntirish va tushuntirish usuli-insoniyatning umumlashtirilgan va 
tizimlashtirilgan tajribasini yosh avlodlarga etkazishning eng iqtisodiy usullaridan 
biridir. Ushbu usulning samaradorligi ko'p yillik amaliyot bilan sinovdan o'tkazilgan 
va u barcha mamlakatlardagi ta'limning barcha bosqichlarida mustahkam o'rin 
egallagan.