Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

 
FANLARARO INTEGRATSIYA - DAVR TALABI 
 
Yusupova A.K. Farg’ona davlat universiteti 
Qosimova D. Farg’ona viloyati 4-IDUM matematika o’qituvchisi 
 
So'nggi paytlarda pedagogik va metodik adabiyotlarda bilimlarni
сhuqurlashtirishga , birlashtirishga katta e'tibor berilmoqda. Bu, birinchi navbatda, 
zamonaviy integratsiya jarayoni sodir bo'lishi bilan bog'liq. Bu jarayon ikki yoki 
undan ortiq fanlar to'qnashuvida paydo bo'ladi. Masalan: matematik fizika,
matematik lingvistika , biokimyo, geofizika, astrofizika, radiokimyo va boshqalar. 
Integratsiya g'oyasiga Y. A. Komenskiy, D. Lokk, N. G. Chernishevskiy, K. 
D. Ushinskiy asarlarida asos solingan. Integratsiya va fanlararo aloqa bir xil narsa 
emas. . Fanlar integratsiyasi bu fanlardagi tushunchalarni, hodisalarni o'rganish 
uchun birlashtirishni anglatadi, shu bilan birga fanlararo aloqalar faqat bitta 
ob'ektning materialidan boshqa fanda foydalanishni anglatadi. Integratsiyalashgan 
ta'lim integral kurslar, integratsiyalashgan darslar kabi shakllarda amalga oshiriladi.
Integratsiyalashgan 
ta'lim 
tizimli 
fikrlashni 
rivojlantirish 
uchun 
zarurdir. 
Ob'ektlarning 
ko'p 
qirrali 
real 
bog’liqligi 
haqidagi 
bilimlarga fanlararo aloqalar, turli fanlarning usullarini o'zaro bog'lash va yangi 
qirralarini ochish orqali erishiladi . O'quvchilarning tizimi fikrlash rivojlantirishda 
asosiy 
omil 
ilmiy 
bilimlarni 
egallash 
uchun 
amalga 
oshiriladigan fanlararo aloqadir. O'quvchilar tomonidan turli xil o'quv fanlaridan 
bilim va ko'nikmalarning o'rtasidagi aloqalarni o'rnatish va o'zlashtirish tizimli 
bilimlarni shakllantirishga yordam beradi . 

---

Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель 
152 
Integratsiya o'qituvchiga o'quvchilarning bilimlarini tahlil qilish, 
umumlashtirish va taqqoslash qobiliyatini shakllantirish va rivojlantirishga yordam 
beradi . 
Bundan tashqari, maktab fanlari o'rtasidagi aloqalarni o'rnatmasak , 
A.A. Xarunjev [1] ta'kidlaganidek , o'quvchining bilimlari etarli darajada kuchli 
emasligi , ularni tezda unutish jarayoni sodir bo'ladi. Darhaqiqat, amaliyot shuni 
ko'rsatadiki, agar o'quvchi ma'lum bir tushuncha, formulani o'rganib chiqib , ular 
bilan boshqa joyda uchrashmasa, o'quvchi bularning barchasini tezda 
unutadi. Ammo agar u o'z bilimlarini boshqa fanlarga qo'llagan bo'lsa, unda bu bilim 
yanada mazmunli bo'lib, uzoq vaqt xotirada qoladi. 
Shuni ta'kidlash kerakki, XX asr boshida ehtimollar nazariyasi asta-sekinlik 
bilan ilm-fanlarning sohalarini zabt eta boshladi. Va hozirgi zamonaviy fizika, 
biologiya, astronomiya, informatika, iqtisodiyot, sotsiologiya, tilshunoslik kabi 
fanlarda ehtimollar nazariyasi va statistika keng qo’llanilmoqda. Shu sababli, 
determinizmga yo'naltirilgan fikrlash uslubi asta-sekin fikrlashning ehtimoliy-
statistik uslubiga o'ta boshladi.
Fanlar aro integratsiyaga namunalar keltiramiz.
Matematika va adabiyot darslari integratsiyasi 
Biz Veyerstrstrasning " Qisman shoir bo'lmagan matematik hech qachon 
matematikada kamolotga erisha olmaydi" degan so'zlariga qo'shilamiz. 
Ertak, she'riyat ... Ertaklar va matematika bir-biriga zid tushunchalarga 
o'xshaydi. Yorqin ajoyib tasvir va quruq mavhum fikr! Ammo noan’anaviy darslar,
vazifalar matematikaga qiziqishni kuchaytiradi. Bu 5-6-sinf o'quvchilari uchun juda 
muhimdir. Shuni hisobga olib, o'quvchilarga uy vazifalari sifatida : "Matematik 
Qirollik", "Manfiy sonlar mamlakati", " Alisa Kasr sonlar mamlakatida". , "Bu go'zal 
geometrik dunyo" mavzularidagi insholarni yozib kelishni berish va ularni o’qib 
eshtirish juda qiziqarli bo'ladi. 
Darslarda turli taniqli odamlar haqida so’zlab berish zarur. O'quvchilarga
buyuk matematik olim, akademik Sa’di Xasanovich Sirojiddinovning Navoi 
g’azallari bilimdoni bo’lganligini, akademik Abdulla A’zamov aruz vazni bo’yicha

---

Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель 
153 
tilchi olimlarni lol qoldirgan ilmiy asarlar yaratganligini ko’p bora ta’kidlasy kerak 
. Taniqli ayol matematik C.V. Kovalyovskaya ajoyib adabiy iste'dodga ega 
edi. Uning qalamiga "Baxt uchun kurash" dramasi, "Nigilist" romani va boshqa 
asarlar kiradi. 
Bunday integratsiyalashgan darslardan so'ng o'quvchilar ijodiy fikrlashlari 
o’sishi mumkin. 
Matematika va tarix. O'quvchilar katta qiziqish bilan tarixiy muammolarni 
matematik jadvallar ko’rinishda ifodalash vazifalarini bajarmoqdalar. O'quvchilar
bu ma’lumotlarni slaydda taqdim etishlarii mumkin. Uyga vazifa sifatida, 
zamonaviy statistik ma'lumotlarga asoslanib, bolalarga bizning davrimizga xos 
bo'lgan jadvallarni tuzishni taklif qilish mumkin. 
O'quvchilarga tarixiy matematik ma'lumotlarni etkazishda qadimiy matematik 
masalalar va zamonaviy xaritalardan foydalanish vaqtning tasvirini to'liq tasavvur 
qilish va taqqoslash kabi ko’nikmalarni shakllantiradi. 
Matematika va biologiya. O'quvchilar qiziqish bilan turli xil o'simliklar va 
hayvonlarning tuzilishida Fibonachchi raqamlarining namunalarini topadilar va 
tadqiqotlar natijalarini matematika - biologiya bo'yicha integratsiyalashgan darsda 
taqdim etadilar . Bunday darslarda matematikaning ajoyib go'zalligi va uning tashqi 
dunyo bilan aloqasini aks ettiruvchi videokliplardan foydalanishg muhim. 
Bu kabi fanlar aro integratsiyaga ko’plab misollar keltirish mumkin. Bunday 
darslarni tashkillash davr talabidir . 
Adabiyot 
1. Харунжев А.А. Интеграция в образовании: теория и практика. Киров: 
2003г . cтр. 96.