Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ 
1. Мактабгача ёшдаги болалар меҳнати узига хос-
ликлари нимада? 
2. Мактабгача ёшдаги болалар меҳнатининг аҳами-
яти. 
3. Меҳнат тарбиясининг вазифа, восита ва шаклла­
ри. 
108 
XIX боб. МАШҒУЛОТЛАР 
Режа: 
1. Машғулот ҳақида тушунча. 
2. Болаларни мактабга тайёрлашда машгулотнинг 
аҳамияти. 
3. Машгулотнинг турлари. 
4. Машгулотнинг тузилиши. 
5. Машғулотларда тарбиячининг етакчилик роли ва 
уни ўтказишга тайёргарлиги. 
Машгулот болалар боғчасида болаларга таълим бе-
ришнинг асосий шаклидир. Машғулот — тарбиячининг 
болаларни керакли билим ва малакалардан умумий 
ҳолда хабардор килишидир. 
Тарбиячи болаларга таълим беришни кун давомида 
амалга оширади: уларнинг билимларини бойитади, ма-
даний, гигиеник, хулқ маданияти, нутқи, саноқ-ҳисоб, 
ҳаракатлари каби турли-туман малака ва кўникма-
ларини шакллантириб боради. Аммо таълим беришда 
бош ролни машғулот эгаллайди. Машғулотлар болалар 
боғчасида таълимни ташкил этиш шаклидир. У мактаб­
гача тарбия ёшидаги ҳамда болалар учун мажбурийдир, 
унда дастур мазмуни белгилаб берилган. Кун тартибида 
унга маълум ўрин ва вақт ажратилган. Машғулот тар­
биячи раҳбарлигида ўтказилади, тарбиячи машғулот-
ларда болаларни янги билимлардан хабардор килади, 
болалар эгаллаб олган билимларини эса аниқдаб 
мустаҳкамлайди. Болаларнинг амалий машғулотларини 
ташкил этади. Ўқув материалининг мазмуни аста-секин 
мураккаблаштирилиб борилади. Демак, машғулот бола­
ларни мактабга тайёрлашда катта аҳамиятга эга. 
109 

---

Машғулот орқали болалар ўқув малакасини эгалла 
олиб, ўз-ўзини яхши ташкил этадиган бўлиб қоладилап 
Уларда барқарор диққат, иродани, дикдатни жалб эт| 
олиш каби қобилиятлар ривожланади. Айниқса, бола 
ларга билим беришни жамоа усулида олиб бориш кати 
аҳамиятга биргаликдаги фаолиятда болалар бита 
бирларига фаол таъсир этишади, ўз ташаббуси, то] 
пағонлигини намоён қилиш имконияти туғилади. Бола] 
лар ишига зўр беришни талаб этувчи вазифй 
қўйилганда биргаликда қайғуришади, жамоатчилщ 
хдсси шаклланади. Экскурсиялар, расм қирқиб ёпишти-; 
риш, кўриш-ясаш ишларини биргаликда бажариш, уму­
мий рақс-ўйинларини ижро этиш, бадиий асарларни 
эшитиш, ўқишда пайдо бўлган биргаликдаги кечинма-
лар болаларнинг бирлашган дўстона жамоасини яраН 
тишга ёрдам беради, бирга ишлаш, яшашга ўргатади. 
Машғулотда таълим бериш орқали болаларда мак-] 
табдаги ўқишга қизиқиш тарбияланади, жавобгарлик 
ҳисси, ўзини тута олиш, меҳнат қилишга интилиш ода-1 
ти, топширилган ишни бажариш каби сифатлар ҳосил 
қилинади. 
Машғулот пайтида болаларда мустакил фикр юри-
тиш малакаси таркиб топтирилади, тарбиячиларга қулоқ 
солиш, ҳикоя қилинаётган воқеадаги асосий ғояларни| 
ажрата олиш, қисқача умумлаштириш каби малакаларни-
ривожлантиришга катта эътибор берилади. Тайёрлов 
гурухдарида машғулотлар орқали болаларда ташаббус-
корлик ва мустакиллик билимга қизикувчанлик, фаол 
тафаккур, таққослаш, умумлаштириш, хулосалар 
чиқариш каби малакалар тарбиялаб борилади. 
Машғулот жараёнида болаларда кузатувчанлик, жавоб­
гарлик хисси такомиллаштириб борилади, уларда мехнат 
қилиш малакаси ва хохиши тарбияланади. Болалар 
боғчасида кичкинтойларни теварак-атрофдаги ҳаёт та­
биат билан таништириш, уларнинг нуткини, энг оддий 
математик тасаввурларни ўстириш машғулотлари, му­
сика машғулотлари, тасвирий санъат машғулотлари, 
ПО 
кўриш — ясаш, жисмоний тарбия машғулотлари олиб 
борилади. Машғулотлар боладан акдий ва жисмоний 
кучларни талаб этади, яъни у боланинг фаоллиги билан 
боғлиқ бўлиб, бола маълум натижага эришиш учун ин-
тилади. Бу эса боладан узоқ ихтиёрий дикдатни талаб 
этади. 
Машғулотларни куннинг биринчи ярмида ўтказиш 
мақсадга мувофиқ, чунки биринчидан, бола эрталабки 
соатларда акдий вазифани яхши бажара олади, хона та-
биий ёруғлик билан яхши таъминланган бўлади. Ҳар 
бир ёш гурухида неча марта машғулот ўтказилиши, 
унинг мазмуни ва ҳар бир машғулот ёш гурухдари 
бўйича қанча давом этиши болалар боғчаси тарбия дас-
турида уларнинг ёш хусусиятларини эътиборга олган 
ҳолда белгилаб берилган.