Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

Биринчи тиббий ёрдам. Ноҳуш омилларни бартараф этиш, 
меҳнат ва турмуш режимини тартибга солиш тавсия қилинади. 
Йоднинг кичик дозалари ичишга берилади, кунига 2-3 марта 0,05 г 
дан дийодтирозин, Мерказолин 0,05г.дан кунига 2-3 марта овқатдан 
кейин ва бошқалар. Бундан ташқари, симптоматик даво қилинади. 
Баъзи ҳолларда хирургик даво қилиш зарур. 
 
ҚАНДЛИ ДИАБЕТ 
 
Қандли диабет касаллиги организмда инсулин гормони 
етишмаслиги натижасида ривожланади. У ошқозон ости безининг 
В-ҳужайралари шикастланишидан пайдо бўлади. Қандли диабет 
қадим замонлардан маълум. Диабет сўзи "ёриб ўтиш" маъносини 
англатади. Абу Али Ибн Сино қандли диабетни белгиларини 
айтганда, сийдикни ширин таъмга эга эканлигини ҳам таъкидлаб 
ўтган.
Келиб чиқиш сабаблари. Қатор омиллар аҳамиятга эга: 
ирсий омиллар, семизлик, ҳаддан ташқари кўп овқат ейиш, руҳий 
ва жисмоний шикастланишлар, ошқозон ости бези касалликлари, 
ошқозон ости безининг ўсмаси, захм, сил касаллиги ва
бошқалар. 

---

92 
Белгилари. Беморлар ташналик ошиши, иштаҳа кучайиши, 
кўп сийишдан (суткалик сийдик миқдори нормадан анча ошади, 
яъни 2,5-3,0 литрдан 5-10 литргача етади), тери қичишидан 
нолийдилар. Умумий дармонсизлик орта боради, тана массаси 
камаяди. Переферик томирлар кенгайиши туфайли, тери 
қопламлари пушти ранг тус олади, аксарият терида чипқонлар 
(терининг қичишидан тирналиш сабабли) пайдо бўлиб, булар 
сувсизланиш оқибатида терининг озиқланиши бузилишидан 
вужудга келади.
Диабет оғир-енгиллигига қараб 3 даражага бўлинади: енгил, 
ўртача, оғир, оғир даражасида углеводларни ортиқча миқдорда 
исътемол қилингандагина, унинг қондаги миқдори кўтарилади ва у 
сийдикда пайдо бўлади. Ўртача даражасида бемор қандли диабетга 
хос юқорида санаб ўтилган ҳолатлардан нолийди, қонда қанд 
миқдори ошганлиги қайд қилинади, қанд сийдикда доимо бўлади. 
Диабетнинг оғир даражаси бўлган ҳолларда беморлар меҳнат 
қилиш қобилятини йўқотадилар. Уларда диабетик кома пайдо 
бўлиш эҳтимоли бор. 
Диабетик комада марказий нерв тизими фаолиятининг 
бузилиши қайд қилинади, дармонсизлик, бош оғриши пайдо 
бўлади, аввал қўзғалиш кейин уйқучанлик вужудга келади, бемор 
қусади, шовқинли нафас олади, ҳушидан кетади. Териси пушти 
ранг, қуруқ, артериал босими пасайган. Қўз соққаларини бармоқ 
билан босиб кўрилганда, юмшоқ бўлади. Бемор оғзидан ацетон 
ҳиди келади. Сийдик текширилганда қанд миқдори кўплигидан 
ташқари ацетон ва В-оксимой кислота топилади.