Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Навоий кон-металлургия комбинати

6-rasm. Konturli zaminlash: a – vertikal bo‘yicha qirqim;

b – plandagi ko‘rinishi; v – potensiallarning tarqalishi;

Yerga katta tok o‘tib ketadigan bo‘lsa (bu holat zamonaviy elektr uskunalarida sodir bo‘lishi mumkin), qobiqdagi yo‘l qo‘yilgan kuchlanishni yerga nisbatan ulash qurilmasini qarshiligini pasaytirish hisobiga xavfsizlikni ta’minlab bo‘lmaydi. Bu holatda, konturli yerga ulagich qurilmalari qo‘llaniladi (6-rasm).

Konturli yerga ulash qurilmalarida yerga ulagichlar, yerga ulanadigan uskunalarni joylashgan maydonini perimetrda va maydoncha ichkarisida setka shaklida o‘rnatiladi. Tok qobiqga o‘tib ketish holatida yerga ulagichlardan yoyilib ketayotgan tok hisobiga, maydonchaning sathida maydonchaga chiqayotgan yeriga nisbatan, yuqori potensial hosil bo‘ladi.

Potensiallarni yoyilish grafigini olish uchun har bir ulagichni potensiallarini alohida ustma-ust qo‘shib aniqlash mumkin. SHuni hisobidan uskunani qobig‘i va yer sathini potensiallari tenglashadi va maydon ichiga tegib ketish kuchlanishi xavfsiz bo‘lib qoladi. Konturli yerga ulash qurilmalarini maydon chegarasidan, qadamli kuchlanishi oshib qoladi. Uni kamaytirish maqsadida insonlar o‘tadigan yo‘llarida alohida metalli shinalar o‘rnatiladi. Natijada yer sathidagi potensiallarni taqsimlash qiyaligi, hamda qadamli kuchlanishi kamayadi.

SHunday qilib, konturli yerga ulash qurilmasida yerga ulangan uskuna atrofidagi potensiali balandroq, potensiallari ayirmasi esa pastroq bo‘lishi hisobiga, tegib ketish kuchlanishi va qadamli kuchlanishni xavfsizligi ta’minlanadi. Yerga ulash qurilmalari, tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin.

Qurilishda va ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan elektr o‘tkazuvchi qismlar: metall konstruksiyalar, armatura, truba, quvurlar (yonuvchi va portlovchi gaz va suyuqliklardan tashqari), kabellarni metalli izolyatsiyasi (alyuminiydan tashqari) va h.k, tabiiy yerga ulash qurilmalari deb ataladi. Yerga ulash qurilmalardan foydalanish tavsiya etiladi.

Sun’iy yerga ulash qurilmalari, bu maxsus tayyorlangan bo‘lib, boshqa maqsadlarda qo‘llanilmaydi. Ko‘pincha ular vertikal joylashgan elektrodlar va ularni biriktiradigan gorizontal joylashgan elektrodlardan iborat bo‘ladi.

Vertikal elektrod sifatida, diametri 10-14 mm va uzunligi kamida 5 m bo‘lgan po‘latli o‘zak qo‘llaniladi, hamda o‘lchamlari 40x40 mm dan 60x60 mm gacha va uzunligi esa 2-3 m bo‘lgan ugolniklar kamroq qo‘llaniladi.

Vaqtincha yerga ulash qurilmalari sifatida, maxsus yuruvchi yerga ulash qurilmalari qo‘llaniladi. Ularni o‘rnatish va yig‘ishtirishni osonlashtirish maqsadida, yerga burab o‘rnatiladigan elektrodlar, hamda biriktirish uchun qo‘llaniladigan maxsus qisqichlar mavjud.

Yerga o‘tkazgichlar o‘zaro va yerga ulagichlar bilan biriktirish maqsadida yerga ulanadigan uskunani qobig‘i bilan payvandlanadi yoki bolt yordamida biriktiriladi.

Magistral yerga o‘tkazgichlar yerga ulagichlar bilan ikki joyda biriktiriladi. Vertikal elektrodlarni odatda yerdan 70-80 sm chuqurroq o‘rnatiladi.

2.