Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик технология институти Сотволди Турсунов

Дон экинларини морфологик хусусиятлари. Ғалла экинларига ниҳоятда хилма-хил бўлиши билан таърифланадиган маданий ўсимликларнинг энг муҳим гуруҳи киради.
Уларнинг ҳаммаси ғалладошлар, яъни бошоқдошлар (Gramineae) ёки қўнғирбошсимонлар (Poaceae) оиласига мансубдир Бу оила энг катта ботаник оилалардан бири бўлиб, унда бутун ер юзида кенг тарқалган бир йиллик ва кўп йиллик ўсимликларнинг 500 дан ортиқ авлоди ва 5000 дан кўпроқ тури бор.
Бу гуруҳга саккизта ботаник авлод киради, буларнинг кўпчилиги кенжа турлар, тур хиллари ва навларга бўлинади. Ғалла экинларининг жуда хилма-хил шакллари бўлиши билан бирга, улар кўп умумий морфологик белгилари, органларининг тузилиши ва ривожланиши билан таърифланади ва ҳоказо. Шунинг учун ғалла экинларини уларнинг умумий хусусиятларидан бошлаб ўрганиш, кейинчалик эса ҳар бир авлод ва турнинг бир-биридан фарқ қиладиган белгилари устида тўхталиб ўтиш зарур.
Дон экинлари ўзларининг ботаник, биологик хусусиятлари ва олинадиган маҳсулотларининг турига қараб 2 та катта гуруҳга, яъни ғалла дон экинлари ва дон дуккакли экинларга бўлинади. Ғалла дон экинлари ҳам ўз навбатида 2 та гуруҳга бўлинади (2-жадвал).
Биринчи гуруҳ ғалла дон экинлари, буларга буғдой, арпа, жавдар ва сули киради. Бу экинларни хақиқий ғалласимон экинлар деб юритилади.
Иккинчи гуруҳ ғалла дон экинлари, буларга маккажўхори, оқ жўхори, шоли ва тариқ киради. Бу экинларни бошқача қилиб тариқсимонлар деб ҳам юритилади.
Ғалла экинларининг асосий хусусиятлари

I-гуруҳ	II-гуруҳ
Донининг қорин томонида узунасига кетган аниқ кўринадиган эгатча бор Дони бир нечта муртак илдизча чиқариб унади Бошоғининг пастки гуллари яхши ривожланган Иссиққа камроқ талабчан Намга кўпроқ талабчан Кузги ва баҳорги шакллари бор Узун кун ўсимликлари Дастлабки босқичларда тезроқ ривожланади.	Донининг қорин томонидан узунасига кетган эгатча йўқ Дони битта муртак илдизча чиқариб унади. Бошоғининг юқори гуллари яхшироқ ривожланган Иссиққа кўпроқ талабчан Намга камрок талабчан (шолидан бошқаси) Фақат баҳори бўлади Қисқа кун ўсимликлари Дастлабки босқичларда секинроқ ривожланади.

Дон ва дуккакли дон экинларига кўк нўхат, маҳаллий нўхат, маҳаллий ловия, ясмиқ, бурчоқ, соя, ловия (фасоль)нинг ҳамма турлари, люпин, хашаки дуккаклилар киради.

Биринчи ва иккинчи гуруҳ ғалла дон экинлари бир-бирларидан қуйидаги белгиларига қараб фарқ қилади.
Ғалла дон экинлари асосан илдиз, поя, барг, гул тўплами, гуллар ва мевалардан иборат бўлади.