Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти

3.8-§ Сунъий озуқа муҳитида катта мум куясини ривожланишига қуртлар зичлигининг таъсири
2017 йилда ўтказилган тажрибаларда мум куяси қуртини кўпайтиришда Х.Р.Мирзалиева ва ЎҲҚИТИ рецептлари бўйича тайёрланган озуқа муҳитлардан фойдаланилди. Тажриба 5 та вариант асосида қуртлар сонининг ортиб бориши тартибида турли зичликда ўтказилди. Қуртлар икки ҳафта давомида банкаларда парвариш қилинди, сўнг ичи қороноғи қилинган маҳсус тайёрланган яшикларга ўтқазилди ва 100 грамдан озуқа солиниб, лабораторияда ҳарорат 30±1⁰С ва нисбий намлик 60 ± 5% бўлиши таъминланди. 1-3, 4-5, 6-7 ва 8-10 кун давомида учиб чиққан урғочи капалаклар алоҳида банкаларга жойлаштирилиб, жинслари аниқланди ва ҳар бир урғочи капалакнинг қўйган тухумлари сони алоҳида ҳисобланди.
Бирламчи учиб чиққан капалакларнинг бир-бири билан боғланишга йўл қўймаслигиини ҳисобга олган ҳолда пуштдорлигини аниқлаш учун, учиб чиққандан кейин ундан кўпроқ кун учаётган урғочилар алоҳида танлаб олинди. Олинган натижаларга кўра, бир хил миқдордаги озуқада кўпайтирилган қуртларнинг сони қанча кўп бўлса уларнинг ривожланиши сустлашиб бориши аниқланди. Бунда, озуқани бир меъёрда бўлмаслиги натижасида қуртларнинг озиқланиши ҳисобига, учиб чиқан капалаклар сони турли хил бўлиб 1 вариантда 16 дона, 2 вариантда 27 дона, 3 вариантда 36 дона, 4 вариантда 43,25 дона ва 5 вариантда 46 донани ташкил этиб, улар қўйган тухумлар сони 1 вариантда 7008 дона, 2 вариантда 11637 дона, 3 вариантда 13896 дона, 4 вариантда 16002,5 дона ва 5 вариантда эса 16652 донани ташкил этди. 1-5 вариантларда урғочи капалаклар қўйган тухумлар сони 7008 дан то 16652 тагача ортиб бориши кузатилди. Лекин қуртларнинг зичлигини ортиб бориши ҳисобига биринчи вариантдан бешинчи вариантгача битта урғочи капалак қўйган тухумларнинг ўртача миқдори камайиши аниқланди. Яъни битта урғочи капалак қўйган тухумларнинг ўртача сони 1 вариантда 438 дона, 2 вариантда 431 дона, 3 вариантда 386 дона, 4 вариантда 370 дона ва 5 вариантда эса 362 донани ташкил этди. Бундан қуртларнинг зичлигини ортиб бориши ҳисобига капалакларнинг миқдори ҳамда уларнинг пуштдорлиги ҳам камая боради. Шу боис қуртларнинг зичлиги 50 ва 75 тагача бўлиши бошқа вариантларга нисбатан энг самарали натижа беришини исботлайди (3.11-жадвал).